1
BULGARİSTAN’DAKİ TÜRK ESERLERİNDE DUVAR SÜSLEMELERİNDEN ÖRNEKLER
ÖZET Bulgaristan‟daki Türk Eserlerinde, Erken ve Klasik Dönem Osmanlı duvar süslemelerinin yanında, yaygın bir Ģekilde Batı anlayıĢında duvar resimleri de vardır. Duvar süslemeleri genellikle taĢ, tuğla, alçı ve sıva üzerine yapılmıĢtır. Bu duvar süslemeleri değiĢik sembolik anlamlar ifade etmektedirler. Bulgaristan‟da Erken ve Klasik dönem duvar süslemeleri, Filibe (Plovdiv) ġehabuddin PaĢa (Ġmaret) Camii ile Hasköy Otman Baba Türbesi ve Razgarad Demir Baba Türbesinde görülmektedir. 19.yüzyıl Batı anlayıĢındaki duvar süslemelerine ise Samokov Bayraklı Camii, Filibe (Plovdiv) Hüdavendigar Camii, Eski Zağra (Stara Zagora) Hamza Bey Camii, ġumnu (ġumen) ġerif Halil PaĢa Camii ve Pazarcık KurĢunlu Camii‟nde görüyoruz. Bu bildirimizde de özellikle 19.yüzyıl batı anlayıĢındaki duvar resimleri üzerine duracağız. Saydığımız yapı örneklerinin duvar resimlerinde, Ġstanbul tasvirleri, hayali tasvirler, manzara tasvirleri, hat sanatı, natürmortlar, bitkisel ve geometrik süslemelere yer verilmiĢtir. Yapıların, duvar resimlerinde seçilen konular, kullanılan teknikler, üslup özellikleri ve mimaride kullanıldığı yerler detaylı bir Ģekilde ele alınacaktır. Ayrıca, Türkiye‟de duvar süslemesi olan yapı örnekleri ile karĢılaĢtırma yapılarak benzer ve farklı özellikleri ortaya konulacaktır. Anahtar Kelimeler: Bulgaristan, Türk Eserleri, 19. yüzyıl, Duvar Süslemeleri. ABSTRACT: In Bulgaria‟s Turkish pieces, there are widely murals according to Western concept as well as wall decorations from early and classical times of Ottoman. Wall decoration generally includes rock, brick, plaster and compo. These wall decorations have different symbolic meanings. Early and classical period wall decorations in Bulgaira can be seen in Plovdiv, ġehabuddin mosque, the Sanctuary of Hasköy Otman Baba, and the sanctuary of Razgarad Demir Baba.The wall decorations with western concept of 19th century can be seen in Samokov Bayraklı Mosque, Plovdiv, Hüdavendigar Mosque, Eski Zagra Hamza Bey Mosque, ġumnu (ġumen) ġerif Halil PaĢa Mosque, Pazarcık KurĢunlu Mosque., In this article, we will point out the murals with western concept of 19th century. In the murals of examples of buildings we mentioned above, the pictures of Ġstanbul, imaginary pictures, scene picture, calligraphy, still life, herbal and geometric decorations were included. The subjects chosen for murals, techniques that were used, characteristics of style, and the areas where buildings were used will be handled in detail The similarities and differences will be put forth by comparing with buildings that have wall decoration in Turkey. Key Words:Bulgaria, Turkish Pieces, 19th century, Wall Decorations.
Balkanlarda, Anadolu‟daki duvar resim örneklerinde olduğu gibi, minyatür geleneğinden batılı resim anlayıĢına geçiĢ sürecinin olduğunu görmek mümkündür. 18.yüzyılın ilk yarısında Lale Devri‟nden itibaren Ġstanbul‟da ortaya çıkan BatılılaĢma hareketi, gerek Anadolu‟yu gerekse Balkanlar‟ı kısa zamanda etkisi altına almıĢtır. Osmanlı
2
Devleti‟nin Avrupa ile özellikle de Fransa ile iliĢkilerinin çok yönlü artması, Avrupalı iĢ adamlarının ve mallarının Osmanlı dünyasına gelmesi, Batı anlayıĢındaki mimarî dekorasyon ve resim sanatının Osmanlı dünyasına girmesi, bu Batılı anlayıĢın baĢta merkez Ġstanbul olmak üzere, tüm Anadolu ve Balkanlara yayılmasına sebep olmuĢtur. Geçen zaman içinde, klasik Osmanlı anlayıĢı ve zevki değiĢmiĢ, sanat üsluplarında yenilikler ortaya çıkmıĢtır (Arık, 2001: 71-96). Klasik Osmanlı süsleme sanatına göre daha hoĢ ve neĢeli görünen barok, rokoko, ampir v.b. Avrupa stillerinin dekoratif Ģekilleri, farklı biçimlerde Türk sanatında uygulanmaya baĢlamıĢtır. Bu yeni anlayıĢ cami, tekke, türbe ve ev mimarisinde olduğu gibi sanatın bütün dallarında da görülebilmektedir. Osmanlı‟da 18.yüzyıldan sonra inĢa edilen yeni yapılar, sanatta „BatılılaĢma‟ hareketini temsil eder. Bu yeni anlayıĢ, Balkanlarda daha belirgin bir Ģekilde ortaya çıkmaktadır. Bu dönem yapılarının süslemelerinde en büyük yenilik, duvar resimlerinin ortaya çıkıĢıdır. Bu dönemde, inĢa edilen yapıların esas çizgileri ve kuruluĢ amacı değiĢmemiĢ, fakat dekorasyonda barok kartuĢlar, akantus yaprakları, vazolar, „C‟ ve „S‟ dal kıvrımları, çiçekler, natürmortlar, manzara, yapı ve gemi tasvirleri gibi Batılı motifler ve kompozisyonlar egemen olmuĢtur. Bu duvar resmi konuları arasında en çok iĢlenen, manzara tasvirleridir. Manzara tasvirleri, “ belli bir yerin tasviri” (Ġstanbul, Mekke, Medine v.d.) ve “hayâli yerlerin tasvirleri” olmak üzere iki türde görülmektedir. Duvar resim sanatı, genel iĢleniĢ yöntemi bakımından bir “halk sanatı”dır. Bu sebeple, duvar resim sanatının sadece dar bir çevreye ve millete ait olmadığı, toplumun her kesiminin bunu benimseyerek bu sanata katkıda bulunduğu kanaatindeyiz. Duvar resimlerinde farklı üslup ve anlayıĢların olması; çalıĢan sanatçıların farklı kültür çevrelerinden, değiĢik duvar resim atölyelerinden geldiklerini göstermektedir. Türk eserlerin duvar resimlerinde, Türk sanatçıların yanında gayrimüslim sanatçıların da çalıĢması gayet normaldir. Zaten Osmanlı toplumunun sosyal yapısı da bunu gerektirir. Nitekim Bulgaristan‟da duvar resmi bulunan Türk eserlerinde bunu görmek mümkündür. Bu bildirimizde, Bulgaristan‟da duvar resmi bulunan belli baĢlı örnekler ele alınmıĢtır. Burada, sadece genel duvar resmi hakkında belirgin bir özelliğe sahip Türk eserlerine yer vereceğiz. Bulgaristan‟da Osmanlı duvar resmi ile ilgili genel bir değerlendirmeye götürecek eserlerden; Samokov‟da Bayraklı Camii, Filibe‟de Sultan Murat Hüdâvendigâr ve ġehabuddin Cami‟leri ile Çifte Hamam, ġumnu‟da ġerif Halil PaĢa Camii, Balçık-ObroçiĢte‟de Akyazılı Türbesi, Razgrad‟ta Makbul (Maktul) Ġbrahim PaĢa Camii ve Demir Baba Türbesi‟nden bahsedeceğiz.
* Yard. Doç. Dr. Gazi Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü.
3
1. Samakov Bayraklı Camii
Samokov Ģehir merkezinde olan Bayraklı Camii 16.yy.‟a aittir (Staynova, 1985: 258). Halk arasında Bayraklı Camii veya Hünkâr Camii olarak da adlandırılmaktadır. Caminin “Hünkâr” adından banisinin bir Sultan olduğu anlaĢılıyor ise de bunun hangi sultana ait olduğu bilinmemektedir. Evliya Çelebi, Seyahatnamesi‟nde Samokov‟daki Hünkâr Camii‟nin sadece varlığından söz etmektedir. E.Çelebi cami için klasik tabiriyle „mamur ve metindir‟ demekle yetinmiĢtir. Caminin herhangi bir dikkat çekici özelliğinden hiç bahsetmemiĢtir. Bu, Evliya Çelebi‟nin camiyi ziyareti sırasında, ne mimarî ne de süsleme açısından dikkat çekici bir özelliğe sahip olmadığı anlamına da gelmektedir. 1960‟lı yıllarda caminin restorasyonunu yapan Mimar Nikola Mushanov‟un incelemeleri neticesinde, caminin üç aĢamalı bir mimarî değiĢikliğe uğradığı sonucuna varılmıĢtır. Mushanov, ilk etapta caminin dikdörtgen plânlı, kırma çatıyla örtülü bir yapı olduğunu; daha sonra yapılan bir onarımda caminin batı ve kuzey cephelerindeki duvarların yıkılarak geniĢletildiğini ve elde edilen kare mekânın kubbe ile örtüldüğünü belirtmektedir. Bu değiĢikliğin yapılması için de eski minarenin yerine yeni bir minarenin inĢa edildiği anlaĢılmaktadır (Çizim 1, 2). Camide, en son 1840 yılında yapılan değiĢiklikle de harimdeki kubbe küçülerek dört ayak üzerine oturtulmuĢ, kubbenin etrafı yine çatıyla örtülmüĢ ve son cemaat yerine kat ilavesi yapılmıĢtır (Foto 1). N. Mushanov, camideki duvar resimlerinin de bu 1840 yılındaki onarımda yapıldığını belirtmektedir (Muschanov, 1989: 79).
Mevcut cami, 14 x 14 metre ölçüsünde, kare planlıdır. Tek kubbeli olan caminin kubbe çapı 7.60 metredir. Ġki katlı bir son cemaat yeri bulunan cami, çapraz bir çatıyla örtülmüĢtür. Kare plânlı harimin ortasında bir kubbe bulunmaktadır (Foto 2). Kubbe, dört ayak sütuna oturmaktadır. Yapı, mimarisinden çok barok tarzındaki kalem iĢi süslemelerle meĢhurdur (Foto 3). Bulgaristan‟da Osmanlı döneminden ayakta kalan ve en güzel duvar resimlerine sahip olan camidir. Son cemaat yeri ve harimin iç duvar yüzeylerinin tamamı manzara tasvirleri, natürmort, vazo, akantus yaprakları, “C” ve “S” kıvrımlı bitkisel motiflerle kaplıdır (Foto 4, 5). Duvar resimlerinde perspektif, ıĢık-gölge ve derinlik mükemmeldir. Mushanov, bugünkü barok, ampir ve rokoko tarzı duvar süslemelerinin bir belgeye dayanarak 1840‟lı yıllarda Ġvan, Hristo ve Kosto adında Bulgar sanatçıları tarafından yapıldığını söylemektedir; fakat, isnat edilen belgenin niteliği ve nerede olduğu hakkında hiçbir bilgi verilmemiĢtir. Doğu duvarının üst mahfile yakın bir yerinde, sıva tabakasının altında Rılski Manastır‟ın basit bir krokisi çizilmiĢtir. Bunun, caminin duvar süslemelerinde çalıĢan ustaların Rilski Manastır‟ında da çalıĢmıĢ oldukları ihtimalini aklımıza getirmektedir. Caminin mihrap niĢi
4
içinde cami tasviri ve barok tarzında bitkisel süslemeler bulunmaktadır. Kubbeyi taĢıyan sütun baĢlıklarında aynı tarz süslemeler vardır. Kubbede altı kollu yıldız motifi yer almaktadır. Caminin saçak altı ve kubbe kasnağındaki dıĢ pencere silmelerinde, beyaz zemin üzerine Ģablon tekniği ile yapıldığını tahmin ettiğimiz barok tarzı kalem iĢi süslemeler bulunmaktadır (Foto 6, 7,8). Yapının dıĢ yüzeylerindeki süslemelerin hemen hemen tamamında siyah kalem ve siyah fırça darbeleriyle yapılmıĢ bitkisel süslemeler vardır. Caminin son cemaat yeri ve iç mekânda ise kahverengi, sarı, yeĢil, siyah ve mavi tonların ağılıkta kullanıldığı bitkisel süslemelere yer verilmiĢtir (Foto 9,10). Özellikle iç mekânlardaki süslemelerin belirli konturlarla sınırları belirlenmiĢ, bunlar tuval resim gibi belirli bir çerçeveye oturtulmuĢ ve perde motifi ile derinlik kazandırılarak yapılmıĢtır. Sanatçının bunu yapmakla ıĢık-gölge ve perspektif tekniğine de önem verdiği anlaĢılmaktadır. Mihrap niĢi içinde cami tasviri bulunmaktadır (Foto 11). Gerek dıĢ ve gerekse iç mekândaki süslemelerin tamamında aynı tarz motiflerin birbirinin tekrarı gibi yapılmıĢ olması, alçı zemin üzerine Ģablon tekniği ile yapıldığını gösterir; ancak bu sonuca varmak için süslemelerin detaylı bir analizinin yapılmasına ihtiyaç vardır. Camideki duvar süslemelerinde iĢlenen konu, üslup ve tekniğe bakıldığında, süslemenin 19. Yüzyılın ilk yarısında yapılmıĢ olduğu anlaĢılmaktadır. Bu da Musanov tarafından verilen tarihî verilerle süslemelerin örtüĢtüğünü göstermektedir. Camii, aslî fonksiyonunu kaybetmiĢtir. Yapı günümüzde, Bulgaristan Millî Anıtlar Kurumu‟na ait Ģehir müzesinin deposu ve son dönemde resim galerisi olarak kullanılmaktadır.
2. Filibe (Plovdiv) Hüdavendigâr Camii
Halk arasında Sultan Murad Camii, Hüdâvendigâr Camii, Cuma Camii veya Ulu Camii olarak adlandırılan yapı; Sultan Murad Hüdâvendigâr tarafından 14.yy. sonlarında külliye yapısı olarak inĢa edilmiĢtir (Harbova, 1991: 71). Külliye; KurĢunlu Han, Büyük Bedesten ve Hüdâvendigâr Camii‟nden oluĢmaktadır. Balkanlarda “Erken Osmanlı Mimarîsi” özelliklerini en iyi Ģekilde yansıtan tek örnektir (Foto 12). Dikdörtgen plânlı, 30x40m. ebadında olan cami, Balkanlarda en büyük camii örneklerindendir (Çizim 3). Cami, 1785 ve 1818 tarihlerinde onarım geçirmiĢtir (Tatarlı, 1966: 220). Harim, dört ayakla üç sahına bölünmüĢtür. Yan sahınlara nazaran daha geniĢ tutulmuĢ olan orta sahın üç kubbeyle, yan sahınlar da üçer çapraz tonozla örtülüdür (Foto13). Harim de, orta sahının ortadaki kubbesinin altında, Ģadırvan bulunmaktadır (Foto14). Cami, Bursa Ulu Camii gibi, Balkanlarda, içinde Ģadırvanı olan tek örnektir. Doğu cephesinde yer alan minaresinde çok güzel tuğla bir tezyinatı bulunmaktadır. Minarenin petek kısmı 1818 depreminde yıkıldığından, yeniden yapılmıĢtır
5
(Ayverdi, 1982: 41). Erken Osmanlı Dönemi camilerinde olduğu gibi, alt sıra pencereleri ve son cemaat yeri bulunmamaktadır. Cami içindeki duvar süslemeleri Seyyid NakĢî Çelebi tarafından yapılmıĢtır. Kemer yüzeylerinde, pandantiflerde, tonoz ve kubbe yüzeylerinde, mihrap niĢinde, pencere kenarları ve aralarında kalem iĢi süslemeler yer almaktadır (Foto 15). Mihrap niĢinde, açılmıĢ perde motifi bulunur. Cami içinde sülüs, nesih ve talik yazı çeĢitleri ile 19.yüzyılda yazılmıĢ hat levhaları vardır. Hat sanatı örnekleri, dikdörtgen panolar içerisinde; Allah, Hz. Muhammed, dört halife ve peygamber isimleri kahverengi zemin üzerine, siyahla yazılmıĢtır. Kubbe ve tonoz yüzeylerinde, madalyonlar içerisinde, Kur‟an ayetlerine ve hadislere yer verilmiĢtir. Bu madalyon etrafında barok tarzı bitkisel süslemeler bulunmaktadır. Cami, günümüzde ibadete açıktır. Bu levhaların transkripsiyonu ve nakkaĢının ismi Ģu Ģekildedir: “Kani‟i sânîsine hayır ola inşallah - Ne güzel mecmua hüsnüne maşallah Eyledi Camii-müzeyyen hattı hoş münakkaş bir safa–Esseyid Nakşi eder nev‟i bende‟i Çelebi Mustafa H.1234/M.1818–1819” (Ayverdi, 1982: 40), (Foto 16) Levhayı yazan NakkaĢın asıl ismi, Mustafa Seyyid‟dir. Edirne Selimiye Camii‟ndeki levhalar da bu nakkaĢ tarafından yazılmıĢtır (VGM, Defter-i Rumeli Sânî-i Asker, Nu.400, s:149, sıra:351). Caminin orijinal süslemeleri hakkında kesin bir bilgiye sahip olmamakla birlikte, mevcut duvar süslemelerin 19 yüzyılın ilk çeyreğine ait olduğu anlaĢılmaktadır.
3. Filibe (Plovdiv) Şehabuddin Paşa Camii
Ġmaret Camii, külliye yapısıdır. Külliye, camii, türbe, medrese, kütüphane ve çarĢıdan oluĢmaktaydı. Günümüze sadece, camii ile türbe gelebilmiĢtir. Külliye H.848/M.1444-45 tarihinde ġehabuddin PaĢa tarafından inĢa edilmiĢtir (Stajnova, 1985: 239; Staynova, 1995: 128-132; Ayverdi, 2000: 43). Cami, plan itibarıyla, ters “T” plânı, zaviye tipi veya kanatlı camiler grubuna girmektedir. Harim, orta sahında iki, yan kanatlar da birer kubbe ile örtülüdür. Esas ibadet mekânı ile orta sofa arasında beĢ basamakla çıkılan bir yükselti bulunmaktadır. Yan kanatlara da merdivenle çıkılmaktadır. Orta sofanın kubbesi, esas ibadet mekânının kubbesinden daha büyüktür. Mihrap önündeki kubbe onikigen, diğer kubbe ise sekizgen bir kasnağa oturur. Orta sahındaki kubbelere geçiĢler mukarnaslı tromp, yan kanatlardaki kubbelere geçiĢler ise pandantiflerle sağlanmıĢtır. Orta sofanın kubbesinde bir aydınlık açıklığı bulunur. Caminin, beĢ bölümlü bir son cemaat yeri vardır. Son cemaat yerinin giriĢ önü üstü kubbe, yanlardaki bölümler aynalı tonoz, en dıĢtakiler ise dilimli
6
tonozla örtülüdür. Caminin doğu tarafındaki zaviye bölümünden dıĢarıya giriĢ-çıkıĢ yapılabilmektedir. Cami, almaĢık duvar örgüsüne sahiptir. Minaresinde çok güzel bir tuğla iĢçiliği bulunmaktadır. Caminin onarım kitabesinden, 1634 yılında Mustafa Ağa tarafından onarıldığı anlaĢılmaktadır (C.Rudloff-Hille, Rudloff , 1934: 13; Muschanov , 1989: 78). Caminin alçı mihrabında geometrik süslemeler bulunmaktadır. 1960‟lı yıllarda Nikola Muschanov tarafından restore edilen caminin iç duvar ve kemer yüzeylerinde, 19. yüzyıla ait kalem iĢi süslemelerinden izler ortaya çıkarılmıĢtır. Ġç duvar sıva tabakasının belirli yerlerinde bulunan bu duvar resimleri, barok tarzındadır. Duvar resimlerinde akantus yapraklarından ve kartuĢlardan oluĢan bir kompozisyon vardır. Cami günümüzde ibadete açıktır. Yapı, günümüzde “Bulgaristan BaĢ Müftülüğü” tarafından kullanılmaktadır.
4. Şumnu Şerif Halil Paşa Camii-Tombul Camii
Cami, ġumnu (ġumen) Ģehir merkezinde yer alır. ġerif Halil PaĢa Camii-Tombul Camii, H.1157/M.1744-45 tarihinde ġerif Halil Yusuf PaĢa tarafından inĢa edilmiĢtir. Cami; kütüphane, medrese, mektep ve imaret yapılarıyla birlikte dinî, sosyal ve eğitim amaçlı bir külliyedir. Cami, Balkanlarda Klâsik Osmanlı mimarisi özelliklerini en güzel Ģekilde yansıtan örneklerden biridir. Kare plânlı yapıda, merkezî kubbeye geçiĢler dilimli tromptur. Caminin kuzeyinde dört sütuna oturan beĢ kubbeli bir son cemaat yeri vardır. Caminin batı duvarı hizasında dokuz hücreli, revaklı avlulu bir medrese yapısı bulunmaktadır. Revaklı avlunun ortasına Ģadırvan yerleĢtirilmiĢtir. Medresenin kuzeyinde iki katlı bir kütüphane binası yer alır. Caminin güneyinde hazire, doğu duvarı hizasında da imaret ve müftülük idarî yapıları bulunmaktadır. Camii, aslî fonksiyonunu sürdürmektedir. Camide orijinal duvar süslemelerinin yanında, geç dönemlere ait olan süslemeler de vardır. Tromp ve kemer yüzeylerinde, kandil gezintisinin silmesinde, pencere alınlıklarındaki süslemelerin orijinal olduğu kanaatindeyiz. Duvar yüzeylerindeki diğer basit süslemeler de geç dönemlere aittir. Pencere alınlıklarında çiçek ve kıvrık dal motiflerinden oluĢan bir kompozisyon bulunmaktadır. Caminin mihrap duvarında, dikdörtgen panolar içerisinde, Mekke ve Medine tasvirleri yer alır.
5. Razgrad, İsperih Demir Baba Türbesi
Demir Baba Türbesi 16.yy. ortalarında inĢa edilmiĢtir (Mikov, 2001: 234). Ġsperih Razgrad‟a 30 km. uzaklıktadır. Türbenin 3 km. uzaklıkta bulunduğu Mumcular köyü de Ġsperih‟e 15km. mesafededir. Dağların eteklerindeki bir vadide bulunan türbe, antik döneme ait bir kült yeri üzerine, 16.yüzyılda inĢa edilmiĢtir. Tekke yapıları, yedigen duvarlarla çevrili bir avlu
7
içerisinde bulunmaktadır. Tekkenin geniĢ bir vakıf arazisi vardır. Tekke yapıları arasında, türbe, imaret, cemevi, misafirhane, beĢ parmak su kaynağı yer almaktadır. Kesme taĢtan yapılmıĢ olan yedigen plânlı türbenin üstü kubbeyle, kare planlı giriĢ mekânının üzeri de sivri bir külahla örtülüdür. Türbenin her iki yanında antik döneme ait yapının, merdiven kalıntıları bulunur. Din ayırımı yapmadan herkes tarafından ziyaret edilen türbede çeĢitli adaklar adanır, kurbanlar kesilir ve dilekler tutulur. Türbenin bahçesinde bulunan delikli taĢa elin sokulmasıyla dileklerin yerine getirileceğine ve dikdörtgen/büyük/düz taĢın üzerine de yüzükoyun yatıldığında, hamile kalamayan kadınların hamile kalacağına inanılır. Bulgarlar 1930 yılında tekke ve türbe yapılarını zapt etmeye çalıĢmıĢlar, ancak baĢaramamıĢlardır (YavaĢov, 1934: 67). Tekke vakıfları orada yaĢayan Türk nüfusun idaresindedir. Yapıya 1970 yılında, eski eser statüsü kazandırılmıĢtır (Babinger, 1938: 43-52). Türbede dıĢ portal üzerinde, lâle motifinin olduğu çini süslemeleri vardır. Portalin taĢ üzerinde bulunan yazı kuĢağında “Vela havle vela kuvvete illâ billâhi‟l-aliyü‟l-azim” ibaresi yer alır. Türbe duvar yüzeylerinde BektaĢî sembollerini ifade eden süslemeler bulunmaktadır. Yedigen planlı türbede sadece iki cephede birer pencere açıklığı, diğer iki cephede de birer dolap bulunmaktadır. Pencere aralarına dantel örgüsü Ģeklinde bezemeler yerleĢtirilmiĢtir. Kubbe göbeğinde, çember içinde, Rumî motiflerden oluĢan bir kompozisyon yer almaktadır. Tekke avlusunun dıĢ duvar yüzeylerinde Zülfikar kılıcı, cami tasviri, yedi ve on iki kollu yıldız motifleri, lâle motifleri yer alır. Her yıl 21 Mayıs‟ta burada çeĢitli Ģenlikler düzenlenmektedir.
6. Filibe Çifte Hamam
Hamam Filibe(Plovdiv)de, Meriç Nehri‟ne yakın, eski adıyla Hacı Hasan Bey mahallesinde, 5 September Caddesi, Nu.179‟da bulunmaktadır. Filibe Çifte Hamam, Kazasker Hacı Hasan-zâde Mustafa Efendi tarafından 1555 tarihinde inĢa edilmiĢtir (Harbova, 1991: 73). Hamamın H. 911/M. 1555-56 tarihli bir vakfiyesi vardır (Ayverdi, 2000: 43). Hamam, erkekler ve kadınlar bölümü olmak üzere iki bölümden oluĢmaktadır. Erkekler bölümüne ana cadde üzerinden, kadınlar bölümüne ise arka sokaktan girilir. Erkekler bölümünün giriĢ kapısı basık kemerli olup alınlık kemeri ise sivri kemerdir. Her iki bölümün soğukluk kısımları, sekizgen kasnaklara oturan kubbelerle örtülüdür. Kubbe köĢelikleri tromptur. Her iki kubbenin tepesinde aydınlık feneri yer alır. Kubbe kasnaklarında pencere açıklıkları yer almaz. Sadece erkekler bölümünün soğukluk kısmında tek sıra pencere açıklıkları bulunmaktadır. Hamamın kubbe kenarları ve saçak silmeleri boydan boya iki sıra hâlinde, kirpi saçakla çevrilidir. AlmaĢık tarzında inĢa edilen yapının, soğukluk bölümlerinden, ılıklık ve sıcaklık bölümlerine
8
geçilmektedir. Hamamın sıcaklık bölümlerinden halvet bölümüne erkeklerin üç, kadınların iki geçiĢi vardır. Yapının bütün bölümleri, kubbe ile örtülüdür. Külhan kısmı ise tonozla örtülüdür. Hamamın soğukluk bölümlerinde kalem iĢi süslemeler görülmektedir. Duvar resimlerinde cami resimleri ve natürmortlar yer almaktadır. Hamam içindeki kurna ve göbek taĢı, hâlâ yerinde durmaktadır. AhĢap kapı kanatları, geç dönemlere aittir. 2000 yazındaki ziyaretimizde, yapıda geniĢ çaplı bir onarım yapılmaktaydı. KAYNAKLAR ARIK, Rüçhan. (2001). “Sanatta BatılılaĢma Sürecinde Balkan Anadolu Beraberliği”. Balkanlarda Kültürel EtkileĢim ve Türk Mimarisi Sempozyumu Bildirileri. 17-19 Mayıs 2000. ġumnu (Bulgaristan). Cilt 1. Atatürk Kültür Merkezi. Ankara. AYVERDĠ, Ekrem Hakkı. (2000). Avrupada Osmanlı Mimari Eserleri. Cilt IV. Ġstanbul. BABĠNGER, V.Franz. (1938). “Das Bektaschi –Kloster Demir Baba”, Rumelische Streifen. Berlin. CVETKOVA, Bistra. (1965). “Arhitekturata Prez Turskoto Vladicestvo (Kraja Na XIV-Vtorata polovina na XVII v.”, Kratka Ġstorija Na Bılgarskata Arhitektura. Sofia. EYĠCE, Semavi. (1967). “Varna ile Balçık Arasında Akyazılı Sultan Tekkesi”. Belleten, C.31, Sayı 124. Ankara. HARBOVA, Margarita. (1991). “Razvitie na Planovata i Prostranstvenata Shema na Osmanskite Kultovi Sgradi na Balkanite ( XV-XIX)”. Institut D‟etudes Balkaniques. Sofia. HENRY Minetti. (1923). Osmanifche provinziale Baukunft aut dem Balkan, Ein Beitrag zur Baugefchichte des Balkans. Hanover KESKĠOĞLU, Osman. (1968-1969). “Bulgaristan‟daki Bazı Türk Abideleri ve Vakıf Eserleri”. Vakıflar Dergisi, Sayı 7- 8. Ankara. KĠEL, Machıel. (1974). “Some Early Ottoman Monuments In Bulgarian Thrace, (Stara Zagora, Janbol, Nova Zagora)”. Belleten, Cilt XXXVIII, Nu.152. TTK. Ankara. KĠEL, Machıel. (1989). “Osmanische Baudenkmaler in Südosteuropa”, Die Staaten Südoteuroppas und die Osmanen, Herausgegeben von Hans Gerorg Majer. Münhen. MĠJATEV, Peter. (1986). Bulgaristan‟daki Osmanlı Anıtları (Çeviren: YaĢar Yücel). Ankara. MĠKOV, Lubomir. (2001). “Teketo na Akjazılı Baba v S. ObroçiĢte, BalciĢko-Kultova Arhitektura”, Problemi Na Ġskustvoto, Br.1; godina 34-A. Sofia. MĠKOV, Lubomir. (2005). Ġskustvoto na Heterodoksnite Musulmani v Bılgaria (XVI-XX vek). Ġnstitut za Folklor. Sofia.
9
MUSCHANOV, Nikola. (1989). “Samokovskata Bajraklı Camij – Edin Prestavitelen Pametnik na Bılgarskija Barok ”, NaĢeto Nasledstvo, Sv. Arhitektura br.7. Sofia. STAYNOVA, Mihajla. (1985). “Osmanski Ġskustva na Balkanite XV-XVIII vek”. (Architecture Culturelle Ottomane (XV-XVIII s.). Institut D‟etudes Balkaniques. Sofia. TATARLI, Ġbrahim. (1966). “Turski Kultovi Zgradi i Nadpisi v Bılgaria”. God. SU.FZF, 60. Sofia. Vakfiye, Defter-i Rumeli Sânî-i Asker. Nu.400, s.149, sıra:351. Vakıflar Genel Müdürlüğü ArĢivi. YAVAġOV, Ġvan. (1934). Razgrad, Negovoto Arkeologiçesko i Ġstoriçesko Minalo, Çastı I. Sofia. ZLATEV, Todor. (1962). Bılgarskite Gradove po Reka Dunav Prez Epohata na Vızrazdanyeto. Sofia |
