BULGARİSTAN
Tam Adı : Bulgaristan Cumhuriyeti
Yüzölçümü : 110 910 km²
Başkenti : Sofya
Para Birimi : Leva
Dili : Bulgarca
Nüfusu : 7 621 337 kişi (2002 tahmini)
Ortalama Ömür : 71.5 yıl (2002 tahmini)
Okur Yazarlık Oranı : % 98 (1999 tahmini)
Kişi Başına Düşen Milli Gelir : 6 200 $ (2001 tahmini)
Avrupa'nın güneydoğusunda yer alan Bulgaristan; doğusundan Karadeniz'e komşudur.
354 km kıyısı olan Bulgaristan'ın, toplam 1 808 km olan kara sınırının; 240 km'si Türkiye, 494 km'si Yunanistan, 148 km'si Makedonya, 318 km'si Yugoslavya ve 608 km'si de Romanya iledir.
Toplam 110 910 km² alan kaplayan Bulgaristan 41° 14' K - 44° 13' K paralelleri ile 22° 22' D - 28° 34' D boylamları arasında yer almaktadır. Ülke arazisinin 360 km² si göller oluştururken, 110 550 km² si kara yüzeyidir.
Ülkenin en alçak yeri 0 m ile Karadeniz kıyıları iken, en yüksek yeri 2 925 m ile Musala Tepesidir.
Musala Tepesi
Bulgaristan'a M.Ö. 7. yüzyılda Orta Asya'dan gelen Hun Türkleri yerleşerek buradaki Slavlarla kaynaşmışlardır. Takip eden yıllarda Balkan ülkelerini ele geçirmek için Bizans İmparatorluğu ile mücadeleye giren Bulgaristan 14 yy'dan itibaren (1396) Osmanlılar tarafından alınarak yaklaşık 500 yıl Osmanlı idaresinde kalmıştır. 1878'de Berlin Antlaşması ile özerklik verilmiştir. 5 Ocak 1908'de Osmanlı Devleti'nden ayrılarak bağımsızlığını almıştır. Bulgaristan girdiği her iki Dünya Savaşında da kaybeden tarafta yer aldığı için Sovyetler Birliğinin etkisi altına girdi ve ve 1946 yılında ülkede Halk Cumhuriyeti ilan edildi. Bu dönemde Bulgaristan'da yaşayan Türklere sürekli zulüm yapılmış, dil ve dinlerini değiştirmek için uğraşılmıştır.
II Dünya Savaşından sonra çok partili ilk seçimin yapıldığı 1990 yılında Komünist etkisi sona erdi ve devlet başkanı Todor Zhivkov görevden uzaklaştırılmıştır. Ülkede demokrasinin getirdiği politik çekişmeler, piyasa ekonomisinin yol açtığı enflasyonla mücadele, işsizlik, rüşvet ve suç faaliyetleri baş gösterdi.
Bugün reformlarını büyük ölçüde tamamlayıp demokratikleşen Bulgaristan nihayetinde NATO ve AB'ye girecektir ki, 2000'de AB ile üyelik müzakereleri başlamıştır.
Son yıllarda Türkiye ile Bulgaristan arasındaki ilişkilerde önemli ölçüde iyileşme görülmektedir. Türk kökenli milletvekilleri de parlamentoya seçilmektedir.
Ülkenin Tam Adı : Bulgaristan Cumhuriyeti
Kısa Adı : Bulgaristan
Yönetim Şekli : Parlamenter Demokrasi
Başkent : Sofya
Kurtuluş Günü : 3 Mart 1878 (Osmanlı İmparatorluğu'ndan)
Milli Tatil Günü : 3 Mart Bağımsızlık Günü (1878)
Ülke toplam 28 idari bölgeden oluşmaktadır. Blagoevgrad, Burgaz, Dobrich, Gabrovo, Khaskovo, Kurdzhali, Kyustendil, Lovech, Montana, Pazarcık, Pernik, Plevne, Plovdiv, Razgrad, Ruse, Shumen, Silistre, Sliven, Smolyan, Sofya, Sofya-Grad, Stara Zagora, Turgovishte, Varna, Veliko Turnovo, Vidin, Vratsa, Yambol.
Anayasa: 12 Temmuz 1991'de kabul edildi.
Adli Sistem: Yargı sivil hukuk ile ceza hukukuna (Roma Hukuku) dayanır.
Oy Hakkı: 18 yaşını dolduran herkesin oy hakkı bulunmaktadır.
Yürütme Dalları:
Devlet Başkanı: Cumhurbaşkanı Georgi PARVANOV (22 Ocak 2002'den beri); Cumhurbaşkanı Yardımcısı Angel MARIN (22 Ocak 2002'den beri).
Hükümetin Başı: Başbakan Simeon SAXE-COBURG-GOTHA (24 Temmuz 2001'den bu yana) Başbakan Vekili Nikolay VASILEV (24 Temmuz 2001'den bu yana), Kostadin PASKALEV (24 Temmuz 2001'den bu yana), ve Lidiya SHULEVA (24 Temmuz 2001'den bu yana).
Kabine: Bakanlar kurulu Milli meclis tarafından seçilir.
Seçimler: Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkanı yardımcısı aynı oy pusulasında 5 yıllık bir süre için halk oyuyla seçilirler. Son seçim 11 - 18 Kasım 2001'de yapıldı. Gelecek seçim ise 2006 yılında yapılacaktır. Başbakan Cumhurbaşkanı tarafından atanırken Başbakan vekili Başbakan tarafından atanır.
Seçim Sonuçları: Georgi PARVANOV Cumhurbaşkanı seçildi; oy oranları - Georgi PARVANOV % 54.13, Petar STOYANOV % 45.87.
Yasama Dalları: Milli Meclis (Narodno Sobranie) 240 üyelidir ve üyeler 4 yıllığına halk oyuyla seçilirler.
Seçimler: Son seçim 17 Haziran 2001'de yapıldı. Gelecek Seçim Haziran 2005'de yapılacaktır.
Seçim Sonuçları: Partilerin aldıkları oy yüzdeleri - Simeon II Milli Hareketi % 42.74, Birleşik Demokrasi Güçleri % 18.18, Bulgaristan Koalisyonu % 17.15, Hak ve Özgürlükler Hareketi % 7.45; Partilerin kazandığı koltuk sayısı - Simeon II Milli Hareketi 120, Birleşik Demokrasi Güçleri 51, Bulgaristan Koalisyonu 48, Hak ve Özgürlükler Hareketi 21;
Adli Dallar: Yüksek İdari Mahkeme, Yüksek Temyiz Mahkemesi, Anayasa Mahkemesi (12 yargıç görev yapar. Görev süreleri 9 yıldır. Yüksek Adli Heyet (İki Yüksek Mahkemenin Başkanı, bir başsavcı ve 22 üyeden oluşur. Adelet sistemindeki hakim, savcı ve yüksek düzeydeki memurları atamaktan sorumludurlar. Yüksek Adli Heyet üyelerinin 11'i Milli Meclis 11'i Yargıçlar arasından 5 yıllık bir süre için seçilirler.).
Politik Patiler ve Liderleri: Radikal Bulgaristan Birliği (Evgeniy BAKURDZHIEV); Bulgaristan Sosyalist Partisi (Sergei STANISHEV); Bulgaristan Koalisyonu (Lideri bilinmiyor); Uluslararası Makedonya Devrim Organizasyonu (Krasimir KARAKACHNOV); Hak ve Özgürlükler Hareketi (Ahmet DOĞAN); Simeon II Milli Hareketi (Simeon SAXE-COBURG-GOTHA); Yeni Bulgaristan Vatandaş Partisi (Bogomil BONEV); Halk Birliği (Anastasiya MOZER); St. George's Günü (Lyuben DILOV, Jr.); Demokratik Güçler Birliği (Ekaterina MIKHAYLOVA); Özgür Demokratlar Birliği (Stefan SOFIYANSKI); Birleşik Demokrasi Güçleri (Ekaterina MIKHAYLOVA)
Politik Baskı Gurupları ve Liderleri: Tarımsal Hareket, Bulgar Demokrasi Merkezi, Bulgaristan Bağımsız Ticaret Birliği Konfederasyonu, Cumhuriyet için demokratik ittifak, Demokrasi için Yeni Birlik, Podkrepa İşçi Konfederasyonu ve çok sayıda bölgesel, etnik grup.
Katıldığı Uluslar Arası Organizasyonlar: ACCT, Australia Group, BIS, BSEC, CCC, CE, CEI, CERN, EAPC, EBRD, ECE, EU (aday), FAO, G- 9, IAEA, IBRD, ICAO, ICFTU, ICRM, IFC, IFRCS, IHO (askıda üye), ILO, IMF, IMO, Interpol, IOC, IOM, ISO, ITU, NAM (misafir), NSG, OAS (gözlemci), OPCW, OSCE, PCA, PFP, UN, UN Security Council (geçici), UNCTAD, UNESCO, UNIDO, UNMEE, UNMIBH, UNMIK, UNMOP, UPU, WCL, WEU (hakları sınırlı üye), WFTU, WHO, WIPO, WMO, WToO, WTrO, ZC
Uluslar Arası Çevre Anlaşmaları:
Taraf Oldukları: Hava Kirliliği, Hava Kirliliği - Nitrojen Oksit, Hava Kirliliği - Sürekli Organik Kirleticiler, Hava Kirliliği - Sülfür 85, Hava Kirliliği - Uçucu Organik Bileşikler, Antarktika Çevre Protokolü, Antarktika - Deniz Yaşamı Kaynakları, Antarktika Antlaşması, Biyolojik Çeşitlilik, İklim Değişiklikleri, Çölleşme, Tehlikedeki Türler, Çevresel Değişiklikler, Tehlikeli Atıklar, Deniz Hukuku, Nükleer Silah Denemeleri, Ozon Tabakasının Korunması, Gemilerin Yol Açtığı Kirlilik, Sulak Alanlar. Hava Kirliliği - Sülfür 94 ve İklim Değişiklikleri - Kyoto Protokolü'nü imzaladığı halde henüz onaylamamıştır.
Uluslar Arası Sorunları:
Anlaşmazlıklar: Bulgaristan ile Romanya arasında Denuba Bölgesinde 1920'lerde yapılan sınır değişiklikleri yüzünden çeşitli problemler vardır.
Yasaklanmış İlaçlar: Ortadoğu üzerinden gelen eroin ve Güney Amerika'dan gelen kokainde Avrupalı tüketicilere ulaştırılmaktadır.
Dağlık bir ülke olan Bulgaristan'da Balkan ve Rodop dağları olmak üzere iki ana dağ kuşağı vardır. Türkçe, sarp ve ormanlık sıradağlar anlamına gelen Balkanlar, Alp dağ kuşağına girer ve ülkenin orta bölümünde yer alır. Yüksek kısımları 2000 m'yi aşan bu dağlar, doğu da Dobruca bölgesine kadar devanı eder.
Balkanların kuzeyinde Romanya ile Bulgaristan arasında Tuna nehri boyunca uzanan ovalara ve alçak platolara geçilir. Bu kesimde Balkanlar'ın etekleri, Tuna'ya kavuşan akar sular tarafından yer yer yarılmıştır. Güneyinde ise Meriç nehrinin geçtiği alçak oluklar uzanır. Ülkenin güneybatısında uzanan Rodop dağları, Trakya'da Yıldız dağları ile birleşir. Bu dağlar üzerinde en yüksek tepeler 3000 m'ye yaklaşır (Musala tepesi 2925 m). Bulgaristan'ın Karadeniz'e bakan kesimlerinde yer yer düzlükler görülür. Karadeniz kıyısında Varna ve Bur gaz körfezleri yer alır.
Fiziki Harita
Doğal Afetler: Şiddetli depremler ve heyelanlar ülkedeki en önemli doğal afetleridir.
Çevre konusunda önemli noktalar: Sanayinin yol açtığı hava kirliliği; kanalizasyon, ağır metaller ve deterjanın neden olduğu akarsu kirliliği; orman tahribatı; hava kirliği ve asit yağışlarının ormanlara verdiği zararlar; ağır maden sanayi ve endüstriyel atıkların neden olduğu ağır metallerin neden olduğu toprak kirliliği ülkenin önemli çevre problemleridir.
Bulgaristan'da iklim ılımandır. Kışlar soğuk ve yağışlı, yazlar ise sıcak ve kuraktır. Ülkenin güneyinde Akdeniz ikliminin etkileri hissedilir. Kışın Karadeniz kıyıları, iç kısımlar kadar soğuk değildir. Yaz mevsimi de yağış alan Bulgaristan'ın yıllık ortalama yağış miktarı 500-600 mm dolayındadır.
Ülkenin alçak kısımlarında ağaçlı bozkırlar, dağların eteklerinde geniş yapraklı ve yükseklerde ise iğne yapraklı ormanlar görülür.
Ülkenin en büyük yerleşim birimi olan başkent Sofya, Balkanların eteğindeki düzlük alana kurulmuş önemli bir sanayi ve idari merkezdir. Diğer önemli kentleri, Türklerin de yaşadığı mahallelerin ve camilerin bulunduğu Filibe (Plovdiv), Karadeniz kıyısında birer liman şehri olan Varna, Burgaz, Tuna boyları ve çevresindeki Rusçuk, Plevne, Tolbukhin ve Vidin'dir.
Siyasi Harita
Tombul Camii
Vidin'de İstanbul Kapı
Nüfusun çoğunluğunu Bulgarlar oluşturur. Türkler ise çoğunlukla Rodop ve Dobruca kesiminde yaşamakta olup ülke nüfusun % 10'a yakın kısmını meydana getirir; geriye kalan azınlıklar ise Makedonlar, Romenler, Ermeniler ve Çingenelerdir. Nüfus artışının az olduğu bu ülkede genç nüfus ülke nüfusunun % 30 kadarını meydana getirir.
Nüfus Dağılışı
Nüfus çoğunlukla Meriç vadisi Tuna boyları ve Karadeniz kıyılarındaki tarım yapılan alanlarda yoğunlaşmıştır. Kır nüfusu, birbirinden ayrı, Türkçe çiftlik denilen toplu köylerde yaşar.
Bulgaristan'da Yaşayan Türkler
Nüfus: 7 621 337 kişi (2002 tahmini)
Yaş yapısı: 0-14 yaş: % 14.6 (erkek 572 961 kişi; kadın 543 004 kişi)
15-64 yaş: % 68.5 (erkek 2 569 199 kişi; kadın 2 648 461 kişi)
65 yaş ve üzeri: % 16.9 (erkek 540 109 kişi; kadın 747 603 kişi) (2002 tahmini)
Nüfus artış oranı: % - 1.11 (2002 tahmini)
Doğum oranı: 1 000 kişide / 8.05 doğum (2002 tahmini)
Ölüm Oranı: 1 000 kişide / 14.42 ölüm (2002 tahmini)
Net göç oranı: 1 000 kişide / - 4.74 göç (2002 tahmini)
Cinsiyet oranı: Doğumda: 1.06 erkek / kadın
15 yaş altı: 1.06 erkek / kadın
15-64 yaş: 0.97 erkek / kadın
65 yaş ve üzeri: 0.72 erkek / kadın
Toplam nüfusun: 0.94 erkek / kadın (2002 tahmini)
Bebek ölüm oranı:1 000 canlı doğumda / 14.18 ölü (2002 tahmini)
Ortalama Ömür: Toplam nüfus: 71.5 yıl
Kadın: 75.22 yıl
Erkek: 67.98 yıl (2002 tahmini)
Doğurganlık oranı : Kadın başına 1.13 çocuk (2002 tahmini)
HIV/AİDS - yetişkin nüfusta yayılma oranı: % 0.01 (1999 tahmini)
HIV/AİDS - taşıyan insan sayısı: 346 kişi (2000 tahmini)
HIV/AİDS - ölü sayısı: 100 (1999 tahmini)
Milliyet (Uyruk): Bulgar
Etnik guruplar: Bulgar % 83.6, Türk % 9.5, Romen % 4.6 ve diğerleri % 2.3 (Makedon, Ermeni Tatar)
Din: Bulgar Ortodoks % 83.8, Müslüman % 12.1, Katolik % 1.7, Yahudi % 0.8, Protestan, Ermeni ve diğerleri % 1.6 (1998).
Yazýlým Dili: Bulgarca.
Okur yazarlık oranı: 15 yaş altındaki herkes okuma yazma bilmektedir.
erkek: % 99
kadın: % 98
Toplam nüfus: % 98 (1999 tahmini)
Genel Bakış
Ülkede 40 yıl süren komünist idare döneminde devletleştirilen sanayi ve tarım işletmelerinde verimlilik düşmüştür. 1970'li yıllardan itibaren devletin hakimiyetinin azaltılması ile işletmelerin verimliliğinde artışlar görülmektedir. 1990'lı yılların başından İtibaren devlete ait tarım işletmeleri özelleştirilmeye başlanmış ve serbest piyasa ekonomisi kurallarına göre işletmelerin çalıştırılması ülkenin gündemine girmiştir. Bir örnek olarak Sofya'da uluslararası bir şirket olan McDonalt's şubesi açılmıştır. Ülkede işsizlik oranı yüksektir. Özellikle özelleştirilen devlet işletmelerinin Bulgarlara satılması, Türklerin ekonomik yönden gerilemesine ve işsizlerin sayısının artmasına neden olmuştur.
1996'da Sosyalist hükümetin düşmesinden sonra büyük bir ekonomik durgunluk yaşamıştır. Ancak daha sonra, makro ekonomik koşullarda istikrar ve ekonomik büyüme oranı yakalamıştır. 2001'de seçilen şimdiki hükümet, seleflerinin makro ekonomik politikalarına devam edeceklerine söz verdiler. Döviz kurunu dengede tutarak, güvenilir mali politikalar uygulayıp, özelleştirmeyi hızlandırarak yapısal reformlara devam etti. Hükümet 2001 sonunda IMF ile 300 milyon dolarlık bir stand-by anlaşması yaparak, yüksek orandaki işsizlik ve sefaleti yenmek için ekonomik çareler aramıştır.
Gayri Safi Milli Hasıla: 48 Milyar $ (2001 tahmini)
GSMH Gerçek Büyüme Oranı: % 4 (2001 tahmini)
GSMH Kişi Başına Düşen Milli Gelir: 6 200 $ (2001 tahmini)
GSMH Sektörlere Dağılımı: tarım: % 14.5
endüstri: % 27.8
hizmetler: % 57.7 (2000 tahmini)
Fakirlik Sınırının Altındaki Nüfus: % 35 (2000 tahmini)
Hane Halkının Gelir Oran Yüzdesi: en düşük % 10: % 4.5
en yüksek %10: % 22.8
Enflasyon Oranı (tüketici fiyatları): % 7.5 (2001 tahmini)
İş Gücü: 3.83 milyon (2000)
İş Gücünün Sektörlere Dağılımı: tarım: % 26
endüstri: % 31
hizmetler: % 43 (1998 tahmini)
İşsizlik Oranı: % 17.5 (2001 tahmini)
Bütçe: gelirler: 5.57 milyar $
harcamalar: 5.68 milyar $ (2001)
TARIM
Önemli tarım ürünü buğday ve mısırdır. Bunu sebze, meyve, özellikle üzüm, ayçiçeği, şeker pancarı ve tütün izler. Ülkede hayvancılık yapılmakla beraber, elde edilen ürünler fazla değildir.
Arazi Kullanımı
Arazi Kullanımı: Ekili-Dikili Alan: % 39
Sürekli Ürünler: % 2
Diğerleri: % 59 (1998 tahmini)
Sulanabilir Arazi: 8 000 km² (1998 tahmini)
SANAYİ
Ülkede koyun yününü işleyen tekstil sanayi kurulmuştur. Başlıca sanayi ürünleri; tarım makineleri, ulaşım araçları, elektrikli ve elektronik araçlar, gıda, alkolü içecekler, tütün mamulleri ve nükleer yakıtlardır. Varna'da önemli bir tersane kurulmuştur. Bu kentte bazı kimyasal ürünler de (gübre, asit, kostik soda, boya ve bazı farmatik ürünler) üretilir, ipekli ve pamuklu dokuma, geleneksel ürünlerdir.
Ekonomik Faaliyetler
Sanayi üretimi büyüme oranı: % 2 (2001 tahmini)
MADENCİLİK
Önemli yer altı kaynakları, zengin olmayan taş kömürü, petrol, boksit, bakır, kurşun, uranyum, molibden, çinko ve manganezdir.
Elektrik Üretimi: 38.84 milyar kWh (2000 tahmini)
Elektrik Üretim Kaynakları: fosil yakıtlar: % 47.9
su gücü: % 7.54
diğerleri: % 0.1
nükleer: % 44.46 (2000 tahmini)
Elektrik Kullanımı: 34.42 milyar kWh (2000 tahmini)
Elektrik İhracatı: 3.2 milyar kWh (2000 tahmini)
Elektrik İthalatı: 1.5 milyar kWh (2000 tahmini)
TİCARET
İhracat: 4.6 milyar $ (2001 tahmini)
İhraç Malları: Çeşitli giysi, ayakkabı, demir ve çelik ürünleri, makina ve ekipmanlar ile yakıtlar.
İhracat Yaptığı Ülkeler: İtalya % 14, Türkiye % 10, Almanya % 9, Yunanistan % 8, Yuğoslavya % 8 (2000).
İthalat: 6.2 milyar $ (2001 tahmini)
İthal Malları: Yakıtlar, madenler ve hammaddeler; makina ve ekipman, kimyasal maddeler, plastik, besin ve tekstil.
İthalat Yaptığı Ülkeler: Rusya Federasyonu % 24, Almanya % 14, İtalya % 8, Fransa % 5 (2000).
Dış Borcu: 10.2 milyar $ (2001 tahmini)
Ekonomik Yardım: aldığı; 1 milyar $ (1997)
Para Birimi: Leva
Bulgar Parası Leva
Para Birimi Kodu: BGL
Mali Yıl: 1 Ocak - 31 Aralık
Türklere yapılan baskı ve zulümlerin büyük ölçüde sona ermesiyle, Bulgaristan ile Türkiye arasında siyasî ve ekonomik ilişkiler gelişme sürecine girmiştir. Bulgaristan'dan motorin, asit, bakır anotları, deniz taşıtları ve çelik kütük almaktayız. Bu ülkeye; ağır fuel oil, motor silindiri, şeker, gıda sanayinde kullanılan makine ve cihazlar, pasta, bisküvi, ateşe dayanıklı tuğla ve temizlik malzemeleri satmaktayız.
Demiryolu: 4 294 km
Karayolu: Toplam: 37 288 km
Asfaltlanmış: 33 786 km
Stabilize: 3 502 km (2001)
Su Yolu: 470 km
Boru Hatları: Doğalgaz: 1 500 km,
Petrol ürünleri: 525 km,
Limanları: Burgaz, Lom, Nesebur, Ruse, Varna, Vidin.
Hava Alanları: 215 (2001)
Helikopter Pisti: 1 (2001)
Askeri Kuvvetler: Kara Kuvvetleri, Deniz Kuvvetleri, Hava ve Hava Savunma Kuvvetleri (Savunma Bakanlığına Bağlı), Dahili Kuvvetler (İç İşleri Bakanlığına Bağlı), Sivil Savunma Kuvvetleri (Cumhurbaşkanına Bağlı).
Askere alma yaşı: 19 (2002 tahmini)
Silah altına alınabilecek 15-49 yaş arası erkekler: 1 873 052 (2002 tahmini)
Silah altına alınabilecek 15-49 yaş arası hazır erkekler: 1 566 816 (2002 tahmini)
Yıllık askerlik yaşına ulaşan erkekler: 56 104 (2002 tahmini)
Askeri harcamalar: 356 milyon $
Askeri harcamaların gayri safi milli hasıla içerisindeki oranı: % 2.7
Hatlı telefon kullanıcıları sayısı: 3 186 731 (2001)
Mobil telefon kullanıcıları sayısı: 1 054 000 (2001)
Telefon Sistemi: Bulgaristan'da telefon şebekesi yaygın ancak yetersizdir.
Evsel Kullanım: Ülkede bulunan telefonların 2/3'ü evlerde kullanılmaktadır. Köylerin çoğunda telefon şebekesi mevcuttur. Bir çok bölge tamamen modern katlarla ana merkezlere bağlanmıştır.
Uluslararası Kullanım: Bulgaristan'ın 58 ülke ile doğrudan bağlantısı vardır. Haberleşme uyduları: 1 İntersputnik (Atlas Okyanusu üzerinde), 2 adet intelsat (biri Atlas Okyanusu üzerinde, diğeri ise Hint Okyanusu üzerinde).
Radyo istasyonları: 31 tane AM, 63 tane FM ve 2 tanede kısa dalga (2001) istasyonlar bulunmaktadır.
Televizyon istasyonları: Ülkede 2001 yılı itibariyle 39 tane televizyon istasyonu bulunmaktadır.