1-Orta Asya’daki yaşamda Türkler
2-Orta Asya’daki yaşamda Oğuzlar.
3-Anadolu akınları ve göçler.
4-Osmanlı Devleti döneminde Balkanlar ve Avrupa’ya göç politikası
5-Göçlerdeki sistem.
6-Anadolu’dan Balkanlar’a ve Avrupa’ya göç dağılımı
7-Göçleri Dört bölümde işleyebiliriz.
8-Tersine göçler.
a.Muhacir göçleri. b.Mübadele göçleri
9-Mübadelede Samsun……
ORTA ASYA’DAKİ YAŞAMDA TÜRKLER
Türk tarihi zamanımızdan 4000-5000 yıl önce Orta Asya’da başlamıştır .Yerli ve yabancı tarihçiler ise Türklerin Anayurdunu Orta Asya olduğu üzerinde birleşmişlerdir.
ilk olarak Türk ismi Orhun anıtlarında (Göktürk Kitabeleri) geçmektedir .Orta Asya’daki yaşam şartlarının zorlaşması ve savaşlar kafileler halinde göçlere neden olmuştur.Göçlerin bir kısmı Karadeniz’in Kuzeyinden Orta Avrupa ve Balkanlara ,bir kısmı da Hazar’ın güneyinden İran’a ve Anadolu’ya yapılmış ve oralarda çeşitli isimler altında devletler kurmuşlardır.
ORTA ASYA’DAKİ YAŞAMDA OĞUZLAR
Orta Asya dediğimiz bölgenin aral gölü kuzeyi ve seyhun ırmağı boylarında yer alan Oğuzlar;7.ci yılanda bu isimle tanınmaya başladılar.Bir dönem Göktürk ve Uygur Devleti içinde yer aldılar.960 lı yıllarda İslamiyetle tanıştılar ve Müslümanlığı kabul ettiler.Bulundukları yerlerde yaşam şartlarının yetersizliği ve Nüfusun kalabalık oluşu onları batıya yöneltti.Bunun için Karahanlılar ve Gaznelilerle savaşarak batıya ulaşacakları yolu açtılar.900 lü yıllarda OĞUZ YAGBU Devletini kurdular.Bu Devlet 1000 yılında yıkıldı .Bazı Oğuz boyları Kuzeydoğu Avrupa ülkelerine doğru bir kısmı da güneye Maveraünnehire yayıldılar.Selçuklu Devletini kurdulur.
ANADOLU AKINLARI VE GÖÇLER
Selçuklular döneminde Tuğrul ve Çağrı Beyler ,daha iyi yerleşim yerleri bulmak için batı yönünde seferler yaptılar.(1018 yılları).Bu seferlerin sonu da iklim ve hayat şartlarını uygun olduğu Anadolu toprakları ile karşılaştılar. 1040 yılında Gazneliler le yapılan Dandanakan savaşı,1071 de Alparslan’ın Bizanslılarla yaptığı Malazgirt savaşı sonunda Anadolu nun kapıları Türklere tamamen açıldı.Büyük Selçuklu Devleti doğuda Balkaş gölü ve güneyde Hint Okyanusu ,Arap yarımadası ;Kuzeyde Aral gölü ve Hazar Denizi ;Batıda Anadolunun İznik’e kadar olan iç kesimlerine kadar Ülkeleri kapsıyordu.
Büyük Selçuklu Devleti daha sonra Anadolu ,Irak ve Suriye Selçuklu Devletten ayrıldı.Anadolu Selçuklu Devletini idaresi 200 yıl kadar sürdü .Daha sonra sayıları 20’yi bulan beylikler dönemi başladı.
Bu beyliklerin iki önemli yer tutar.Bursa ve İznik yörelerinde ,daha sonra Osmanlı Devleti olacak olan Oğuzların Kayı boyundan Osmanoğulları Beyliği .Diğeri ise en çok göç alan ve göç veren Oğuzların Avşar boyundan Karamanoğullarıdır.Karamanoğulları Beyliği kendini Anadolu Selçuklu Devletini mirasçısı görmüş ve diğer beylikleri tekrar toplamaya girişmiştir.Güneyde Akdenize kadar,Doğuda Dulkadiroğulları ,Trabzon yöresinde Akkoyunlular ,doğuda Karakoyunlular ,Ege,Marmara ve yurdun ve Yurdun diğer yörelerindeki Beyliklere göçler vermiş,akrabalıklar kurmuş ve yer yer savaşmışladır.Daha sonra Karamanoğulları Beyliği Osmanlı Devletine katılan en son Beylik olacaktır.Kültürel ve sanat alanına birçok eserlerin yer aldığı Karamanoğulları bu dönemde Türkçeyi resmi dil olarak ilan etmiştir.
Moğol Hükümdarı Timur’un Ankara Savaşını kazanması sunucu (1402) Anadolu fetret devrini yaşamışsa da dana sonra Osmanlı Birliği yeniden kurulmuş,Karamanoğulları da Osmanlı Devletine katılmıştır.
OSMANLI DEVLETİ DÖNEMİNDE BALKANLAR VE AVRUPA’YA GÖÇ POLİTİKASI
Osmanlılar yönetimi altına aldıkları her bölgeye Anadoludan Türk Göçmenler getirip yerleştirdiler.Böylece yeni alına yerler hem Türkleşiyor hem de o yerlerin elde tutulması kolaylaşıyordu.
İskan işlemleri iki yoldan yapılıyordu.Bir kısmı istekle ,bir kısmı da zorunlu göçlerle.
GÖÇLERDEKİ SİSTEM
1-Bunun için önce konar göçer Yörükler ve Tatarlar tercin edildi.
2-Bir yerden göçmen alınırken o yerin üretim ve yaşam dengesini bozulmamasına dikkat edilirdi.
3-Anlaşmazlığı olan yerleşim yerlerinden taraflardan biri göçe zorlandı.
4-Yeni yerleşim yerlerine gidenlere destek verilir ve ilk yıllar vergi alınmazdı .
5-geçerli neden olmadıkça geri dönmek yasaktı.
6-Fethedilen yeni yerlerdeki Halktan ve idareden ayaklanma olasılığı olanlar da başka yerlere nakledilirdi.
ANADOLU’DAN BALKANLARA VE AVRUPA’YA GÖÇ DAĞILIMI
İlk göçmen kafilesi Süleyman paşa zamanında Gelibolu ve Kuzeyine yerleştirildi.Sultan 1. Murat zamanında ise Lala Şahin Paşa’nın Kavala,Drama ,Serez,Selanik ve Karaferya havalisini yerleşime açması sonucu çoğunluğu Oğuzların Avşar boyundan olan kafileler Konya,Karaman ve Ermenek dolaylarında alınarak buralara yerleştirildiler.Mustafaf Kemal atatürk’ün de kökeni bu kafilelere dayanmaktadır.Bunu diğer yeni yerlerin alınmasıyla Anadolunun her yöresinden gönderilen göç kafileleri takib etti.Bergama ,Söğüt,Saruhan,Menteşe,Hamit,GeredeGöynük,Canik,Ahlat,Ayvalı,
Ayntop(Gaziantep)gibi;
Bu nakiller dışında çeşitli Yörük grupları da bölgeye gönderildi.Bunlardan Tanrıdağı (Karagöz)Yörükleri 1543 ten 1642 ye kadarki dönemde Demirhisar,Kameriye,Drama ,Kavala,Sarışaban,Çayleyik,Yenice ,Karasu,Gümülcine,Eğrican,Ferecik ile doğuTrakya Bulgaristan’a Selanik Yörükleri yoğun olarak bugünkü Makendonya ve Tesalya’ya dağınık olarak Bulgaristan ve Dobruca’ya ,OfçaboluYörükleri ise Manastır ve Kosava Vilayetleri ile Bulgaristan ve Dobruca’ya yerleşti.Ayrıca Vize Yörükleri de doğu Trakya ile Dimettoka ve Hasköy’e iskan edildi.Bu göçler ayrıca Karadeniz’in karşı sahillerine Ege adaları Mora,Makedonya,Kosava-Bulgaristan,Romanya,Macaristan,BosnaHersek,Karadağ,Sırbistan,Sancak ve Hırvatistan’a devam etti.
Bu göçler sonucu yerleşirlerken çok yıllar önceleri Hazar ve Karadeniz’in kuzeyinden göç edip oralara yerleşen Tür Boyları ile karşılaştıklarında aynı Soydan geldiklerinin farkında değillerdi.
Gittikleri her yere Adalet Medeniyet Sanat-Kültür ve çalışkanlıklarını götüren bu İnsanlar Avrupa’ya 550 yıllık bir yaşamdan sonra kimi savaş sonrası kaybedilen topraklardan tersine göçlerle ,kimi devletlerin karşılıklı anlaşması sonucu Mübadele ile tekrar Anayurtları Türkiye’ye dönmüşlerdir.Herşeye rağmen oralarda kalanlar ise varlıklarını ve yaşamlarını sürdürmektedirler.
Osmanlı devletini gerileme devrinde oralardaki Halk zor şartlar altında kalmış birçok zulüm ve sıkıntı çakmaya başlamışlardır.Devletin yetersizliği karşısında Batı Trakyada 1913-1923 yılları arasında 3 tane Türk Devleti kurumuş ve Mübadeleden sonra;
GÖÇLERİ 4 BÖLÜMDE İŞLEYEBİLİRİZ
1-Ortaasya’dan Anadolu’ya
2-Anadolu’dan Balkanlara ve Ortaavrupa’ya
3-Balkanlardan Kosova ve Ortaavrupa’ya
4-Anayurt Türkiye’ye tersine göç
TERSİNE GÖÇ
1-Muhacir Göçleri
2-Mübadele Göçleri
1)MUHACIR GÖÇLERİ:
1683 yıllarından sonra Ortaavrupa ve dana sonraki yıllarda Balkanlardaki toprak kayıpları,Rusya’daki iç karışıklıklar ve ihtilal sonrası daeğişiklikler buradaki Türklerin yaşam şartların zorlaştırmış,iç kesimlere ve Anadolu’ya göçü başlatmıştır.Bu şekilde göç edenlere de Muhacir denilmektedir.
Bu geriye dönüş göçlerinde Osmanlı İdaresi iskan ve geçici yaşam koşulları düzelene kadar bir derece yardımcı olmaya çalışmıştır.Bu göçler kitleler halinde ve bireysel olarak uzun süre devam etmiştir.
1904 nüfus sayımlarına göre Batı Trakya ve Makedonya’da 1.500.000 Türk bulunuyordu. Yunanistan’ın farklı yörelerinde ise 800-900 bin Türk bulunuyordu.Bunu yarısı mübadeleden önce Yunanistan’ı terk ederek Anadolu’ya gelmişti.Osmanlı idaresi bunları Anadolu’nun değişik yörelerine yerleştirdi .1914 yıllarında Anadolu’da 1.600.000 Rum vardı .Bunların çoğu 1922 ylına kadar Anadolu’yu terk etmişti.İstanbul’da 300 bin Diğer yörelerde 150-200 bin Rum kalmıştı.
2)MÜBADELE GÖÇÜ
1923 Lozan Antlaşması gereğince Rumlarla karşılıklı yer değiştiren göçmenlere Mübadil denilmektedir.
Osmanlı devletini Makendonya ve Balkanlarda toprak kaybı tersine göçe sebep olduğu gibi ilk defa mübadele konusu 1914 yılında Türk ve<Yunan hükümetleri arasında gündeme gelmiş.10 yıl sonra 30 OCAK 1923 yılında ise iki devlet arasında Mübadele protokolu imzalanmıştır.24 TEMMUZ 1923 de Lozan antlaşmasının maddelerine eklenmiştir.Bu antlaşmaya göre Batı Trakya’da Türkler ile İstanbul’daki Rumlar Mübadele dışı bırakılmışlardır.
Lozan antlaşması gereğine göre Yunanistan’da sayıları 350-475 bin arası olduğu tahmin edilen Türk ile Türkiye’deki 150-200 bin dolayındaki Rum mübadeleye tabi tutulacaktı.
Antlaşma gereği Türk ve Yunan tarafları hemen komisyon kurdu .4 Türk 4 Yunan ve 3 tarafsız olmak üzere bu komisyon 11 kişiden oluşuyordu.Taşınmaz malların satışı yasak,taşınabilir eşya ve hayvanları yanlarında götürebileceklerdi.
MÜBADELEDE SAMSUN
Türkiye’deki iskan bölgeleri 10 bölüme ayrılmıştı.Bunların birincisi Samsun-Sinop –Giresun-Trabzon bölgesi idi.Mübadelede Samsun’a 44.334 kişi 31/12/1923 ile 27/04/1924 tarihleri arasında geldi Bunların 20.682 kişisi diğer illere 23.752 kişisi Samsun ve İlçelerine yerleştirildi.Samsun7a Kavala-Drama ve Sarışaban yöresindeki mübadiller;Giresun-Sakarya_İnönü_Altay-Salih-Akdeniz-Bahr-ı cedit –İstanbul Teşfikiye-Trabzon-Rize –Gülcemal ve Yunan gemisi Arşipologos gemileri ile geldiler.O dönemde Selanik Vilayet drama ve Kavala Sancak;Sarışaban ise nahiye idi.
Gelen mübadiller bir dönem askeri hastane olan şimdiki kültür Merkezi olarak kullanılan bina da , oteller de,sigara fabrikası ve boş evlerde geçici olarak barındırıldılar.Göçlerin sık aralıklarla gelmesi yerleşim sorunlarına ve hastalıklara neden oluyordu .O zamanki Mıntıka (Mantika) palas şimdiki Gazi Müzesi revir olarak kullanılmış.Bütün bunlara rağmen Bazen 50 si çocuk olmak üzere günde 100 kişi ölüyordu.
Gelen Mübadillerin çoğu tarım ve hayvancılığa dayalı olduğundan Rumların Terk ettiği köylere yerleştirilmiş, Ticaret ve sanatla uğraşan 3905 kişi ise Şehir merkezine yerleştirilmiş, Köylerde barınacak ev olmadığı için geçici olarak baraka ve çadırlar kurulmuş kullanılabilir arazi durumuna göre Nüfus başına 4 ile 6 dönüm arası tarla verilmiş.Daha sonra bu arazilerin yetmediği görülünce Devlete 20 yılda ödenmek üzere borçlanarak tarlalar edinilmiş.Tarımsal ihtiyaçlar için Devletçe destek sağlanmış.
Türkiye genelinde 27 adet olan numune köylerden 8 tanesi samsun’a yapılmış.Bu köylerin yapılması ihale ile mütaihitlere verilmiş.Hükümet evi dediğimiz bu evlerin , Büyüyü 294 ,küçüğü 137 liraya ihale edilmiş.2 yılda tamamlanmış.O zamana kadar Halk baraka ve çadırlarda kalmış.Bu 8 köyün dışındaki köylere Devlet para ve malzeme yardımı yaparak Halk kendi evlerin yapmış.Numune köyler Taflan,Beylik,Kurugökçe, Çinik,Asarağaç,Ökse,Çınaralan ve Çırakman’dır.
Zamanla kendi okul ve camilerini yapan Mübadiller ilk yıllarda ölümlerle birçok kayıplar vermiş dana sanraları hayat şartlarına alışarak yaşamlarını sürdürmüşlerdir.
Muhacır ve Mübadiller Balkanlar’a ,Avrupa’ya ve diğer yörelere götürdükleri Türk Kültür ,Örf ve adetlerini koruyarak yaşatmışlardır.500 yıl sonra birçok tarihi eser ve izler bırakarak Avrupalı Türk,
Bugün Mübadeleyi yaşamış, o günleri hatırlayabilecek çok az sayıda yaşlılar kalmıştır.Mübadele geçeli neredeyse bir asır olmuş.Onların çocukları torunları gerek kendi iş yerlerinde gerekse devlet kademelerinde almış oldukları görev ve sorumluluklarını sadakatla ve başarı ile yerine getirerek ülkesini yararlı olmanı gururunu yaşamaktadır.
