BULGARİSTAN TÜRKLERİ Türkiye-Bulgaristan Arasındaki Antlaşmalar Kategori: Belirtilmemiş   Berlin Antlaşması (1878), İstanbul Protokolü ve Sözleşmesi (1909), Türkiye-Bulgaristan Barış Ant­laşması (1913), Müftülüklerle ilgili sözleşme (1913), Neuilly (Nöyyi) Barış Antlaşması (1919), Türkiye-Bulgaristan Dostluk Antlaşması (1925), Türkiye-Bul­garistan İkamet (Oturma) Sözleşmesi (192), Bulgar Barış Antlaşması (!947), İnsan Haklarıyla İlgili Bel­geler (1945-1973), Türkiye Bulgaristan Göç Anlaş­ması (1968)... İnsan haklarıyla ilgili çeşitli Avrupa Anlaşmaları. Bütün bu ahdi belgelerde, anlaşma ve antlaşma­larda Bulgaristan Türk azınlığının haklarını ve özgür­lüklerini koruyan hükümler yer almaktadır. Birkaçı­na kısaca değinelim. Berlin Barış Antlaşması (13 Temmuz 1878) Bulgaristan, 13 Temmuz 1878 günü, Almanya'nın başkenti Berlin'de imzalanan çok taraflı barış antlaş­masıyla "Padişaha bağlı ve vergi veren bir prenslik" (Knajestvo) olarak kuruldu. Bu antlaşmanın 3. mad­desi, Bulgaristan Prensinin "ahali tarafından serbest­çe seçileceğini ve... Osmanlı Hükümeti (Babıâli) ta­rafından tasdik olunacağını" belirtiyordu. Aynı mad­denin 2. paragrafı, gerek prensin seçiminde, gerekse Bulgar anayasasının hazırlanmasına Bulgaristan'da ki Türklerin "hak ve çıkarlarının gözetileceğini" vur­guluyordu. Anlaşmada Türk-Müslüman azınlığı için "Türk" kelimesi kullanılmıştı. Berlin antlaşmasının 5. maddesi, Bulgaristan'da­ki azınlıkların hak ve özgürlüklerine ilişkin ilkeleri koymuştu. Bulgaristan'daki azınlıklar denince, önce­likle Türk-Müslüman azınlığı anlaşılır. Çünkü Bul­garlardan sonra en kalabalık nüfus Türk-Müslüman nüfusu idi. Anlaşmanın 5. maddesi, Türk-Müslüman azınlık göz önünde tutularak kaleme alınmıştı. Bu maddeye göre, Bulgaristan'daki Türk-Müslüman azın­lık, tıpkı Bulgar çoğunluk gibi bütün medeni ve siya­si haklardan yararlanacaktı. Bulgar hükümeti, ülkede yaşayan azınlıklara bütün azınlık haklarını ve özgür­lüklerini sağlamakla yükümlüydü. Bulgar yasalarıy­la, azınlık haklan kısıtlanamayacak, ortadan kaldırıl-mayacaktı. Berlin antlaşmasının 12. maddesi, Bulgaristan Türklerinin taşınmaz mallarıyla ilgilidir. Buna göre, mal sahibi Türkler, Bulgaristan'dan ayrılmış ve göç etmiş bile olsalar, geride bırakacakları mülklerini ko­ruyabilirler ve bunları üçüncü kişiler aracılığıyla iş­letebilirler. Sahipleri Bulgaristan'dan ayrılınca bu mülklere Bulgar makamlarınca el konulamayacaktı. Demek ki, Bulgaristan daha devlet olarak doğar­ken, 1878 Berlin antlaşmasıyla, ülkesinde yaşayan Türk-Müslüman halkın azınlık haklarını ve özgürlük­lerini tanımış, bu hak ve özgürlüklere saygı göster­meyi, hem Türkiye'ye, hem de Avrupa'ya taahhüt et­mişti. Berlin antlaşması iki taraflı değil, çok taraflı bir antlaşma idi. Avrupa büyük devletleri de bunu imza­lamıştı. Dolayısıyla Bulgaristan antlaşmayı imzala­yan bütün devletlere karşı yükümlülük altına girmiş­tir... Bu konuda benim Bulgaristan Türkleri, adlı kita­bımda daha fazla bilgi vardır. Bunları antalayarak şim­di daha yakın tarihlere geliyorum. Neully (Nöyyi) Barış Antlaşması (27 Kasım 1919) Bulgaristan, Birinci Dünya Savaşı'ndan (1914-1918) yenik çıktı. 27 Kasım 1919 günü Paris yakının­daki Neully (Nöyyi okunur) kentinde, galip devletler Bulgaristan ile barış antlaşması imzaladılar. Bu ant aşmamn dokuz maddeden oluşan dördüncü bölümü, Bulgaristan'da yaşayan azınlıkların korunmasıyla il­gilidir. Bulgaristan, bu bölümdeki maddeleri anaya­sa değerinde saymayı kabul etmiştir. Yani azınlıkla­rın korunmasıyla ilgili hükümler anayasa gücünde, Bulgar yasalarının ve kararlarının üstünde sayılmış­tır. Neully antlaşmasının azınlıklarla ilgili başlıca mad­deleri şöyledir: Madde 50-Bulgaristan, doğum, milliyet, dil, ırk ve din ayrımı gözetmeksizin Bulgaristan'ın bütün ahali­sinin hayat ve özgürlüklerin tam ve eksiksiz olarak korumayı yükümlenir. Bulgaristan'ın bütün ahalisi, kamu güvenliğine ve iyi ahlaka ters düşmeyen iman, dinç ve inançlarını apaçık veya özel olarak yerine getirme hakkına sahip­tir... Madde 53-Bütün Bulgaristan vatandaşları yasa önünde eşittir ve ırk, dil veya din ayrımına bakılmak­sızın aynı medeni ve siyasi haklardan yararlanırlar. Medeni ve siyasi haklardan yararlanma, özellikle kamu görevlerine alınma veya çeşitli mesleklerde ve işlerde çalışma bakımından din, inanç ve mezhep ay­rılığı hiçbir Bulgar vatandaşına zarar veremez. Bulgar vatandaşlarının gerek özel ve ticari işlerin­de, gerek din, basın veya her türlü yayın konusunda ve gerekse açık toplantılarda herhangi bir dili serbest­çe kullanmalarına hiçbir kısıtlama konamaz. Bulgar Hükümeti resmi bir dil kabul etmiş olsa da, Bulgar vatandaşlarının Bulgarca'dan başka bir dili mahkemeler önünde gerek sözlü, gerek yazılı olarak kullanmalarına gereken kolaylıklar gösterilir. Madde 54-Irk, din veya dil azınlıklarından olan Bulgar vatandaşları, diğer Bulgar vatandaşlarının fi­ilen ve hukuken yararlandıkları aynı maddelerden ve güvencelerden yararlanırlar. (Azınlıklardan olan Bulgar vatandaşları) özellik­le, masrafları kendileri tarafından karşılanacak hayır kurumları, dini ve sosyal kurumlar, okullar ve diğer eğitim kurumları açmak, bunları yönetmek ve denet­lemek ve buralarda kendi dillerini serbestçe kullan­mak ve serbestçe ibadet etmek bakımından eşit hak­lara sahip olacaklardır. Madde 55-Eğitim, öğretim konusunda Bulgar Hü­kümeti Bulgarca'dan başka bir dil konuşan Bulgar va­tandaşlarının önemli oranda yaşadıkları şehir ve böl­gelerde bu Bulgar vatandaşlarının çocuklarına ilko­kullarda kendi dillerinde eğitim öğretim verilmesi için gereken kolaylıkları sağlar. Irk, din veya dil azınlıklarından olan Bulgar va tandaşlarının önemli oranda bulundukları şehir ve böl­gelerde eğitim, din ve hayır amacıyla Devlet ve bele­diye bütçeleriyle diğer bütçelere konmuş olan kamu fonlarından (ödeneklerden) bu azınlıklara da adil bir pay ayrılır... Madde 57-Bulgaristan işbu bölümdeki maddele­rin, ırk, din veya dil azınlıklarından olan kişileri etki­lediği ölçüde, uluslararası nitelikte yükümlülükler ol­duklarını ve bu hükümlerin Milletler Cemiyeti'nin güvencesi altına alınmasını kabul eder..." Görülüyor ki, azınlıkların korunmasıyla ilgili hü­kümler, Bulgaristan için uluslararası bir yükümlülük­tür. Bunlar aynı zamanda Milletler Cemiyeti'nin gü­vencesi altındadır, yani bunları Bulgaristan tek yanlı olarak bozamaz, çiğneyemez, ortadan kaldıramaz. Bulgaristan'da korunması gereken azınlıkların ba­şında Türk azınlığı gelir, çünkü Türk azınlığı nüfus bakımından en büyük, en önemli azınlıktır. Türkiye-Bulgaristan Dostluk Antlaşması ve Ekli Protokol (18 Ekim 1925) (Dogovor za Priyatelstvo mejdu Bıgariya i Turtsi-ya i prilojen kim nego protokol) (18 oktomvri 1925 g-) Türkiye'nin imzaladığı Lozan Barış Antlaşması'nda da (24 Temmuz 1923) azınlıkların korunma­sıyla ilgili hükümler vardır; tıpkı Neully antlaşmasın­da olduğu gibi. Lozan antlaşmasından sonra Türkiye, çeşitli ülkelerle barış ve dostluk antlaşmaları imzala­dı. Bu arada 18 Ekim 1925 tarihinde, Ankara'da, Tür­kiye ile Bulgaristan arasında bir Dostluk Antlaşması ve ona bağlı bir Protokol imzalandı. Bunun tam res­mi adı şudur: Türkiye ile Bulgaristan arasında imza olunan muhadenez mukavelenamesi ve umumi pro­tokol (Dogovor za Priyatelstvo mejdu Bıgariya i Turt-siya i prilojen kim nego protokol). İki yıl kadar süren çetin müzakereler sonunda im­zalanmış olan Türkiye-Bulgaristan Dostluk Antlaş­ması bugün de geçerlidir ve yürürlüktedir. Türkiye -Bulgaristan ilişkilerinin en kötü günlerinde bile bu dostluk antlaşması fesh edilmemiş, yürürlükten kal­dırılmamıştır. Türk-Bulgar Dostluk Antlaşmasına ek­li Protokol, Bulgaristan Türk azınlığı bakımından çok önemlidir.   BULGARİSTAN TÜRKLERİ

Kategori: Belirtilmemiş   Türkiye-Bulgaristan Dostluk Antlaşması ve Ekli Protokol (18 Ekim 1925)  (Dogovor za Priyatelstvo mejdu Bıgariya i Turtsi-ya i prilojen kim nego protokol) (18 oktomvri 1925 g-) Türkiye'nin imzaladığı Lozan Barış Antlaşma- sı'nda da (24 Temmuz 1923) azınlıkların korunma­sıyla ilgili hükümler vardır; tıpkı Neully antlaşmasın­da olduğu gibi. Lozan antlaşmasından sonra Türkiye, çeşitli ülkelerle barış ve dostluk antlaşmaları imzala­dı. Bu arada 18 Ekim 1925 tarihinde, Ankara'da, Tür­kiye ile Bulgaristan arasında bir Dostluk Antlaşması ve ona bağlı bir Protokol imzalandı. Bunun tam res­mi adı şudur: Türkiye ile Bulgaristan arasında imza olunan muhadenez mukavelenamesi ve umumi pro­tokol (Dogovor za Priyatelstvo mejdu Bıgariya i Turt-siya i prilojen kim nego protokol). İki yıl kadar süren çetin müzakereler sonunda im­zalanmış olan Türkiye-Bulgaristan Dostluk Antlaş­ması bugün de geçerlidir ve yürürlüktedir. Türkiye -Bulgaristan ilişkilerinin en kötü günlerinde bile bu dostluk antlaşması fesh edilmemiş, yürürlükten kal­dırılmamıştır. Türk-Bulgar Dostluk Antlaşmasına ek­li Protokol, Bulgaristan Türk azınlığı bakımından çok önemlidir. Buna kısaca parmak basalım. Türkiye ile Bulgaristan Arasında münakit Mu-hadenet (Dostluk) Muahedenamesine merbut Pro­tokol (Protokol prilojen kam Dogovara za priyatelst­vo mejdu bılgariya i Turtsiya) Bu protokol, dostluk antlaşmasının ayrılmaz par çasıdır. Dostluk antlaşması bugün de yürürlükte ol­duğuna göre buna bağlı Protokol da yürürlüktedir. Protokolün (A) Paragrafı şöyle kaleme alınmıştır: "İki hükümet, azınlıkların korunmasına ilişkin ola­rak, Neuilly Antlaşmasında yazılı hükümlerin tümün­den Bulgaristan'da oturan Müslüman azınlıklarını ve Lozan Antlaşmasında yazılı hükümlerin tümünden Türkiye'de oturan Bulgar azınlıklarını yararlandırma­yı, karşılıklı olarak yükümlenirler. Neuilly ve Lozan antlaşmalarından herhangi biri­ni imzalayan devletlerin azınlıklar konusunda sahip oldukları tüm hakları Bulgaristan Türkiye'ye, Türki­ye de Bulgaristan'a karşılıklı olarak tanır..." Demek oluyor ki, Neuilly Antlaşmasının azınlık­ların korunmasıyla ilgili bütün hükümleri, 1925 tarih­li Türk-Bulgar Dostluk Antlaşması'nm ayrılmaz par­çası, mütemmim cüz'üdür ve geçerlidir. Neuilly Ant­laşmasında yazılı olan azınlıklarla ilgili tüm hüküm­lerden Bulgaristan'da yaşayan Müslüman (yani Türk) azınlığı yararlandırmayı Bulgar Hükümeti Türk Hü­kümetine karşı taahhüt etmiştir. 1925 Türk-Bulgar Dostluk Antlaşması süresiz ola­rak yapılmıştır. O günden beri bozulmamış, ortadan kaldırılmamıştır. Yani bugün de geçerlidir. Dolayısıy­la, Dostluk Antlaşmasının bir parçası durumunda olan azınlıklara ilişkin Neuilly hükümleri de geçerlidir. Protokolün B paragrafı Bu paragrafta bugün bazı göçmenleri de doğrudan ilgilendiren bir hüküm yer almaktadır. Bu hüküm, o zamanki ifadeleriyle, sadeleştirilmeden aşağıya akta­rılmıştır. Aynen şöyledir: "...Türkiye arazisinde tevellüt edip de Bulgaris­tan'a hicret ile Kraliyet'te meri kavanini dahiliye mu­cibince Bulgar tabiiyetini iktisap eylemiş bulunan bil­cümle Bulgarları, Türk Hükümeti Bulgar tebaası ola­rak tanır. Bulgaristan guduru dahilinde tevellüt edip de Tür­kiye'ye hicret ile Cumhuriyet'te mer'i kavanni dahi­liye mucibince Türk tabiiyetini iktisap eylemiş bulu­nan bilcümle Müslümanları Bulgar Hükümeti, Türk tebaası olarak tanır..." Bu hükmün Bulgarcası da şöyledir: "Turskoto Pravitelstvo priznava kaçestvo na Bıl-garski poddanitsi na vsiçki bılgari, rodeni vırhu teri-toriyata na Turtsiya... koito ca se izseleni v Bılgarı-ya... i sa pridobili bılgarskoto podanstvo vız osnova na vıtreşnoto zakonodatelstvo v sila v Tsarstvboto. Bılgarskoto Pravitelstvo priznava kaçestvoto na turski podanitsi na vsiçki müsülmani, rodeni v granit-site na Bılgariya koito sa se izseleli v Turstiya... i sa   predobili turskoto podanstvo vız osnova na vıtreşno­to zakonodatelsvo v sila v Republikata." Bu hükmün anlamı açıktır. Türkçesinin dili biraz eski olmakla beraber anlamı gayet açıktır. Deniyor ki, Bulgaristan'da doğmuş ve Türkiye'ye göç edip Türk vatandaşlığını almış olan bütün Müslümanları Bulgr Hükümeti Türk vatandaşları olarak tanır. Aynı şekil­de Türkiye'den göç etmiş ve Bulgar vatandaşlığını al­mış olan bütün Bulgarları da Türk Hükümeti Bulgar vatandaşları olarak tanır. Bu hüküm 1925 yılından be­ri değiştirilmemiştir ve bugün de geçerlidir. Bu hükme göre, Bulgar Hükümeti, Türk yasaları­na göre Türk vatandaşlığını kazanmış olan eski Bul­gar vatandaşlarını artık Bulgar vatandaşı sayamaz. Es­ki Bulgar vatandaşları Türk vatandaşı olmuşlarsa, Bul­gar hükümeti artık onlar benim de vatandaşımdır di­yemez, böyle bir iddiada bulunamaz. Bulunmaya kal­kışırsa, altına imza atmış olduğu bu protokolü çiğne­miş olur. Yani Türkiye ile Bulgaristan arasında çifte vatandaşlık söz konusu olamaz. Bulgar Hükümeti, Türk vatandaşlığına geçmiş, Türk nüfus cüzdanı, ay-yıldızlı Türk pasaportu almış olan göçmenlerimizi Bulgar vatandaşı sayamayacağı gibi, bu durumdaki vatandaşlarımız da çifte vatandaşlık iddiasında bulu­namazlar. Bulunurlarsa anlaşmayı ve yasaları çiğne­miş olurlar. Türk hükümeti, bu gibi kimseleri vatan­daşlığa aldığı gibi aynı şekilde vatandaşlıktan çıkara­bilir. Hukuki durum budur. Bu durumda olanlar var­sa, durumlarını yeniden gözden geçirsinler. Türkiye ile Bulgaristan Arasında İkamet Mu­kavelenamesi (18 Ekim 1925) (Konventsiya za ustanovyavane mejdu Bıgariya i Turtsiya, 18.X.1925g.) Türkiye-Bulgaristan Dostluk Antlaşmasının yapıl­dığı 18 Ekim 1925 günü, yine Ankara'da bir de Türk-Bulgar İkamet Mukavelenamesi (yani Oturma Söz­leşmesi) imzalandı. Bu sözleşmenin 1. Maddesine gö­re, Türk vatandaşları Bulgaristan'da veya Bulgar va­tandaşları Türkiye'de oturup yerleşebileceklerdir. Ta­raflardan birinin vatandaşları diğerinin ülkesine ser­bestçe gidip gelebilecekler ve o ülkede dolaşabilecek­lerdir. Türkiye-Bulgaristan İkamet Mukavelenamesinin 2. Maddesi doğrudan Bulgaristan Türk azınlığını il­gilendirmektedir. Bu madde, sadeleştirilmiş olarak şöyledir: Madde 2-Akit taraflar, Bulgaristan Türklerinin ve Türkiye Bulgarlarının isteğe bağlı göçlerine hiçbir en­gel çıkarılmamasını kabul ederler.   Göçmenler, taşınabilen mallarını ve hayvanlarını yanlarında götürmek hakkına sahip olacaklar, taşın­maz mallarını ise göç ettikten sonra iki yıl içinde tas­fiye etmek zorundadırlar. Mallarının tasfiyesinden elde edecekleri meblağı nasıl yurtdışına çıkaracakları konusunda iki hükümet arasında bir anlaşma yapılacaktır. Bu madde Bulgaristan Türk azınlığı için çok önem­lidir. Hele kriz zamanlarında bu madde soydaşlarımız için yaşamsal önem kazanmıştır. Çünkü, bu madde­ye göre Bulgar makamları, Bulgaristan Türklerinin Türkiye'ye göç etmelerine engel olmayacaklardır, oy­sa Bulgar Hükümeti, Türklerin göçlerine zaman za­man engel olmuşlar, hatta bazı yıllarda göçü büsbü­tün yasaklamışlardır. Öyle dönemlerde Bulgarlar'a bu madde hatırlatılmıştır. Yine bu maddeye göre, göçmenler taşınabilen mal­larıyla hayvanlarını yanlarında getirebileceklerdir. Ta­şınmaz mallarını serbestçe elden çıkarılmasına da Bul­gar makamları engel çıkarmayacaklardır. Bu konuda göçmenlere daha da kolaylık sağlanmıştır. Göçmen­ler, Türkiye'ye göç ettikten sonra iki yıl içinde taşın­maz mallarını, yani evlerini, tarlalarını v.s. satabile­ceklerdir. Bu anlaşma Atatürk döneminde yapılmış ve o dö­nemde oldukça düzgün biçimde uygulanmıştır. Yerel Bulgar makamları, o dönemde Türk göçmenlere yi­ne çeşitli güçler çıkarmışlarsa da, anlaşma uyarınca Bulgaristan'dan Türkiye'ye düzgün bir göç akını baş­lamıştır. 1930'lu yıllarda her yıl Bulgaristan'dan Tür­kiye'ye 15-20 bin kadar göçmen gelmiştir. Yıllık or­talama 17 bin kadar olmuştur ki bu miktar, Bulgar ekonomisinde bir sarsıntı yaratmadığı gibi Türkiye'ye de fazla yük olmamıştır. Atatürk'ten sonra ve özellikle Soğuk Savaş döne­minde ise, 1925 İkamet Sözleşmesinin göçle ilgili 2. maddesi pek uygulanamamış ve Bulgaristan'dan ül­kemize göçler çok inişli çıkışlı olmuştur...