Rumeli’ de ve Rodoplarda şehirler, kasabalar ve köyler Türklerin Anadolu’ dan Balkanlara yerleşmeleriyle başlar. Osmanlılar Rumeli ‘ye 1352 yılında ayak - basmışlardır. 1361 yılında Edirne, Turkler tarafindan fethedildikten sonra goc dalgalari daha hizlanir. Anadolu’dan Balkanlara 1543-1666 Kocacik Turkleri goc etmeye baslamislardir. Anadolu’ dan Balkanlara yalniz Kocacik Turkleri degil, ayni zamanlarda Naldöken, Ofcebolu, Selanik, Aktav, Tanndag, Yambolu, Vize, Karagöz Türkleri de bu goclere kitlevi olarak katilmislardir. Anadolu’dan gelen Turkler once Haskoy’un Cemurlu
Dinevo), Karahisarli (Skobelovo), Bunarli (Kirdovo), Yenice (Yanino) ve Pinar Hisar (Izvorovo) koylerine ve Kosukavak’in Evrenkoy (Avren), Demirciler (Jelezari), Hacilar (Slivarka) ve Sulekoy (Ohluvets) koylerine yerlesmislerdir.

Kircaali sehri Alanya’ dan askerleriyle birlikte gelen Kirca Ali Baba tarafindan kurulmustur. Kirca Ali Baba o yoreyi teslim aldiktan sonra kendi adina bir sehir kurmustur. O zamana kadar oralarda yalnizca bir coban sayasi bulunmaktaymis. Kirca Ali Baba 1934 yilinda olmus. Mezari Kircaali Cami ‘nin bahcesinde bulunmaktadir.

Rodaplar’daki diger kasaba ve koyler daha sonra kurulmustur. Mesela: RecepogullarI Mahallesini 1650 Yilinda Konya’dan gelen Recep Pasa kurmustur. Recep Pasa’nin 4 oglu varmis. (Ahmet, Yakup, Musa ve Ali). Ahmet, Koca Ahmetler Mahallesini, Yakup Orta Mahalleyi, Musa Asagi Mahalleyi kurmuslar. Ali ise biraz otedeki mahalleyi kurmus ve onun icin Pecep’in Ali’si Mahallesi olarak anilmaktadir. Recep Pasa kucuk oglu Ali’ye “Dibek Dorasi ‘na” bir mahalle kurmasi icin teklifte bulunmus. Alise babasinin sozunu dinlemeyip Recep Asi mahallesini
kurmus. Onun icin ona Asi Ali de deniyormus .

Recepogulan mahallesinin karsisinda “Viran Evler denilen ev kalintilari vardir. Biraz asagida ise “Yurtluk denen tarlalar vardi. Demek ki, atalarimiz buralarini yurt olarak secmisler. Daha sonra ayni insanlar evlerini Mahmuthocalar ve Celillere kurmuslar. Celiller mezarliğindaki mezarlarin sayisinin coklugu buralarda yuzyillarca insanlarin hayat surdugu ortaya cikiyor.

Buralarin 16. yuzyillarda kurulduklarina dair baska bir ornek vereyim. Odacilar mahallesinin karsisinda Konaklar Mahallesi vardir. Iki mahallenin arasindan geceIl derenin adi ise “Konak Dere “dir. Bu gosteriyordu ki, once mahalle kuruluyor. Sonra dere o mahallenin adini aliyor.

Baska bir ornek daha vereyim. 1959 yilinda ilceler kapatildi Kircaali il merkezi oldu. O zamana kadar Kucukviran Belediyesi’ne bagli olan bir koyun adi Turk Kabaagac (Velesane) idi. Bu da buralardaki koylerin Turkler tarafindan kurulduklarini gosteriyor. Totaliter Rejim yillarinda bazi sovenist Bulgaristar “tarihcileri” Kucukviran adini soyle izah ediyorlardi Sozde Balkan Harbi’nde (1912) Kucukviran’dan Genera; Misev ordusuyla buralari kurtarmis ve onun icin Misevskc denmis. Halbuki Bulgar ordusu ancak Bektaslar koyune kadar gelmis ve oradan geri dondugunde Kurtkoy ve Sirtkoy’ den gecerek Mestanli’ ya ulasmistir

Balkan Savasi ile ilgili yaptigim son arastirmalarin acikladim ki, Mestanli tarafindan gelen Bulgar askerler Kucuk Viran’a kadar gelmemisler ama Kircaali tarafindan gelenler Kucuk Viran’a kadar gelmisler ve katliamlar yapmislar. Bulgar askerleri Kucuk Viran golgesine iki koldar gelmisler. Birinci kol: Kircaali’den cekilmis Catak(Maskili)  ve Ismailler koyunden gecerek Bezirgan Koy ve Kiliseli koyleri arasinda bulunan “Gok Tepe”ye cadirlarini kurmuslar ve orada bir hafta kadar kalmislar.

Durabeyler Koyu esrafi askerlerle anlasmak icin heyet gondermis. Fakat askerler baris teklifini kabul etmemisler ve heyet uyelerinin hepsini oldurmusler.

Evleri yakip yiktiktan,sonra Sukurler, Havazli, Kangallar, Ustura, Kirli vb. bircok koyu yakip yikarak Gumulcine’ye dogru yollarina devam etmislerdir.

Ikinci kol: Kircaali’ den cekilmis Koseler, Turk Kabaagac, Ambarcilar, Bezirgan Koy ve Softalar’ dan gecerek Kucuk Viran’a kadar gelmisler. Kucuk Viranlılar Gumulcine’ye kacmislar. Koyde yalniz Tahtakale lakapli imam kalmis. Askerler evleri atese vermisler, imami oldurmusler. Camii de tutusturmuslar fakat tamaminin  yanmasini beklememisler. Ates sonmus ve cami yanmamis. Yakin zamana kadar askerlerin yaktigi kiriste Yaniklar duruyordu. Tum bu rezaletleri yaptiktan sonra askerler bir sabah Kucuk Viran’ dan Mestimli’ya dogru , areket etmisler.

Aralik 1984 ve Ocak 1985 yillarinda ad degistirme olaylarindan sonra Kucukviran’da Okul Muduru olan Nikola Yordanov BAKALOV Kircaali’de bulunan Devlet Arsivi’ne gidiyor ve Kucuk Viran’in adi icin arastirma yapiyor. Arsiv’ den verilen evraklardan anlasiliyor ki, bir anlar buralari cok mese ormanlariyla kapliymis. 

Onun içlin Kucuk Viran’in adi Mesevsko olacagi yerde sehven e” harfi yerine “i” harfi kullanilarak Misevsko olmus.1940′li 1950′li yillara kadar Sukurler, Soflalar,islamlar, Kontil, Sariyer, Kangallar ve daha bircok yerlerde mese ormaniari vardi. Bu ormanlar insanlarin fakir olmasindan dolayi yok olmuslaridir. O zamanlarda yalniz Lebel’de komur yakiliyordu. 

Daha 1948 yilinda mese ormaniarinin yerlerine cam fidanlari dikilmeye baslandi ve hic bos yer kalmadi. Bulgaristan’in her yerinde cok sayida cam ormanları yetisti. Simdi bu ormanlardan binlerce kubik kereste ihrac edilmektedir. Yaz gunleri Kiliseli’nin Kara Kuz mevkiinden vb. yerlerden TIR’lar kereste tasimaktadirlar.

1912 yilina kadar Kucukviran Egridere kazasinin (ilcesinin) bir nahiyesi (beldesi) imis. Daha sonra belediye olmus. 1912-den 1922 yilina kadar belediye Kalaycilar mahallesinden Haci Hafizogullari ‘nin (Seyit Ahmet ‘in dedeleri) mali olan bir binada bulunuyormus. 1923 yilinda belediye binasi icin simdiki Saglik Ocagi ‘nin binasi yapilmis. 1928 yilinda Recepogullarli Huseyin Mumun Rustem ve Hasan Mumun Rustem benim dedem (Kurt Hasan) kardesler bir tutun magazasi yaptinnislar ve 1939 yilinda iflas ederek magazayi kapatmak zorunda kalmislar.
1929 yilinda Belediye binasi olarak simdiki muhtarlik binasi yapilmis ve ayni bina 1979 yilina kadar (50 y?l) Cebel’le birlesinceye kadar kullanilmis, simdi de muhtarlik olarak kullanilmaya devam etmektedir. 1925 ‘te Kucukviran Belediyesi Mestanli ilcesine baglanmis (gecmis).
1934 yilinda Belediye ‘nin karsisindaki bina memurlara lojman olarak insa edilmistir. Ayni yil koy hamami’ da kurulmustur. Hamam odunla isitiliyordu. cati katinda kucuk havuz bile vardi. Daha sonra hamamin ikinci kati ogretmenlere lojman oldu.

Koyun icme sulari 1936 yilinda Bekir Pasalar mahallesinin yanindan getirildi. Sirmalar mahallesine, Belediye merkezine (Belediye ‘nin yanina, hamanin yanina) ve Recepogullari’na uc cesme yapildi. Biz o zaman 4-5 yaslarindaydik ve kanallarin derin olmayan yerlerinde oynuyorduk. 

Cesmeler yapilirken Bay Taso adinda bir Bulgar cesmeci geliyordu. Belediye merkezindeki tas varlarda o zamanlarda yapilmis olacak ki, Belediye’nin trafian tas duvarlarla orulmus ve uc yerden genis giris
yapilan vardi. Belediye onundeki sadirvan da ayni yillarda ,yapilmistir. Sadirvan hala calisiyor ve icerisinde baliklar yuzuyor. 

Küçükviran (Misevsko) Tarihi

Küçukviran (Misevsko) Bulgaristan ‘ da Klrcaali Vilayeti’nin Cebel Belediyesi’ne baglidlr. Burada yasam Traklar’m buraya gelip yerlesmeleriyle basliyor. Traklar’rn ilk bastan devletleri yokmus ve daginik olarak yaslyorlarmls. Yine de onlar yuksek kulture sahi insanlarrms. Buraya ilk yerlesenler Odrisler ve Koe1aletler admdaki kabilelerrnis.

Traklar yakIslklI ve saglam insanlarrnls. Tanm ye hayvanclikla geyiniyorlarmls. Onlar baris seven insanlarmis, fakat gerektiginde yasadiklari topraklan korumak icin dusmanlarla kahramanca savaslyorlarmls. Bir efsaneye gore Spartak adinda bir Trak esiri, etrafina tum ezilenleri toplamls ve Roma imparatorluguna karsi savas yurtmus. Traklar onlarca yll Romalilarla savasmIslar fakat tum Balkan Yarimadasinin topraklarini kurtarrmslar.

Roma imparatorlugu maglup olup daglldIktan sonra bu topraklara Bizanslilar yerlesmeye baslamIslar. Rodoplar’in guzelliklerine taparak buralari Smolyonlar, MIrvarlar, Timocanlar, Strumyanlar vb. kabileler yerlesmisler. Hatta bir efsanede Orfey adinda bir sarkicinin Rodop daglarinda turku soyleyerek dolastIgl soy lenmektedir.

1955 yilinda köyun merkezinde (Belediye binasinin arkasinda) arkeolog Jivka Vijarova tarafmdan yapIlan kazIlarda Traklar zamanindan kalma mezarlar bulunrnustur. Mezarlar dortgen seklinde yapIlmls dort tas arasinda bulunuyordu. iclerinde o zamandan kalma taki (sus) esyalari vardi. Turklerin adlarini degistirirken bu mezarlari delil olarak kullandilar. Yani buralarda hicbir zaman Türk yasamamis demek istediler. Burada yasayan Türklerin ise bir zamanlar Bulgar olduklarini ve onlarin Osmanlilar tarafindan Turklestirildiklerini ispat etmeye cahstllar. Kücükviran’ da Dacev adinda bir Parti iscisi vardI ve Kiliseli’de (Honyanin ‘da) mezarliktaki mezar taslarinin siyah olmasinin sebebi Osmanlilarin onlari zorla Türkcelestirdigi ve taslarin onun icin siyah olduklarini ispat etmeye calislyordu.

Bilindigi gibi, Bulgar Devleti 681 Yllmda Han Asparuh tarafmdan kurulmus ve 300 Ylldan fazla hüküm sürmüstür. 1018 yllmda Bulgaristan Bizans tarafindan isgal ediliyor. iste o zamanlarda dis dusmanlardan korunmak iyin Etrem, Perperikon ve Ustura kaleleri kuruluyor.

Osmanlilar buralara 14. yuzyilim ortalannda geliyorlar. Anadolu ‘nun bircok yerlerinden goc edip Bulgaristan topraklarina yerlesiyorlar ve bircok koyler o zaman Osmanlilar tarafindan kurulmuslardlr. Mesela bizim Recepogullan Mahallesi Konya’ dan gelen Recep Pasa tarafindan kurulmustur.

Eski zamanlarda insanlar devletten, vergilerden uzak olmak ve dusmanlardan korunmak icin yuksek ve sessiz yerleri secerlermis. Mesela: Saltuklar, Kavuklular, Haclmehmetler, Celler, Mahmuthocalar, Konaklar, Odacllar, islamlar, Karaosmanlar, Haclbekirler, SIrmalar, Salifler, Hummethocalar ve daha bircok koyler ve mahalleler hep yuksek yerlere kurulmuslardlr.

Hepimizin bildigi gibi köylümüzün yakindandeniz yüzeyinden 1241 m. yüksekliginde bulunan Aladag tepesi vardir. Menekseli, Slrtkoy, Kontil vb. koyler de onun cok yakininda kurulmuslardlr. O zamanlarda kucuk dag koylerinin ve mezralarin arkasina “viran” kelimesi ekleniyormus ve bu da onlarin kücük oldugunu gosteriyormus. Mesela Kücükviran (Misevsko), Omurviran (Dijdets), Gökviran (Zvezdel), Korucaviran (pidartsi), Saricaviran (Samokitka), Yunusviran (Budino), Basviran (Yavorovo) vb.

Osmanlilar doneminde yalnz Klrcaali ilinde 38 Ortacag kaleleri varmls. “Perperikon “, “Hisar”, “Ustra “, “Asaraltl “, “Kale “, “Burgaz” vb, kale adlaridlr. Yine Klrcaali ilinde 443 koy varmls. Yalniz bizim koyiümuzde o zamandan kalma 15-16 mahalle vardir. SIrmalar. Recepogullan, ibisler, KalaycIlar, Islklar, Kocayusu.fogullan, Sukurler, Konaklar, Karaosmanlar, OdacIlar, Islamlar vb. gibi.
Bulgar tarihcelerine gore, en fazla Bulgarlarin MuslumanlastIrma ve Turklestirilmesi 1666 ve hele 1669 yIllannda gerceklestirilmistir. Fakat Seyh Bedrettin’in “Müsliimanlar ve Hristiyanlar aralarinda dostca ve baris icinde beraberce yasamaizidlar” soz1erini de hatIrlatmadan geyemiyorlar.

Rus-Turk Savasindan sonra (1876-1878) bu topraklar yine Osmanli Idaresi’nde kaliyor. Fakat 34 YIl sonra (06.10.1912) buralari da Bulgaristan’a geciyor.

Birinci Dunya Savasl ‘ndan sonra Perperek taraflarinda Topal Kadir’in cetesi ve Cebel taraflarinda ise Kopuk Sayit’in ceteleri beliriyorlar ve halka korkulu gunler yasatIyorlar. 1919 Yllmda Aleksandlr Stamboliyski Hukumeti bu ceteciler iyin Af kanunu clkariyor, fakat Stamboliysler karslt1ari cetecileri Bulgar Cifler Birligi (BZNS) azasi diye kursuna diziyorlar. (Kopuk Sayit ‘in mezari Teriiler Deresi ‘ne yakln bir yerdedir.) 

Bilindigi gibi Osmanli Devleti 623 senelik sanli tarihi boyunca 60 kadar Ulkeyi egemenligi altina alml$ ve adaletle idare etmi$tir. Bulgaristan, Osmanli Yönetiminde en uzun sure kalan ülkedir. (545 Yll). Rumeli ise 34 yIl sonra Bulgaristan ‘ a bIrakIlmlstIr. Bu kadar uzun süren yonetirnden sonra pek tabi ki, her sey Türk orf ve adetlerine göre yapilmasini gerektiriyormus .

Mesela köyümUzün adl 21 Eylül1934 Yilina kadar hep Kücükviran iken bu tarihten sonra Misevsko olmus. Ben Kücükviran köyünün Recepogullari mahallesinde dogdum ve 1932 dogumluyum. Kücüklümden beri mahallenin, köyümün ve yoremin tarihi ile ilgilenirim. Her zaman yashlarla sohbet eder ve onlardan yorenin tarihi ile ilgili bilgiler alir ve onlan bir yere not ederdim. Ben en fazla mahallemizdeki Hacl Mehmet’in Recep (Haci Aga) denilen oldukca yasli olan komsumuzdan bilgi alrrdlm. O, soyle anlatIyordu. “Recep ‘in Ali ’si” mahallesinin kenarindan bir yol gecer. O yolun adl “Uluyol” dur. Neden Uluyol’dur, cünkü o yol “ipekyolu” nun devamldlr. Yol isiklar mahallesinin kenanndan ve “Koca Mezarlik ‘in” da kenarindan gecer. Mezarlik neden “Koca Mezarlik ‘tir”, cunku o mezarlikta cesitli milletlerden mevtalar gömülmüstür. Ayni yol Hümmethocalar mahallesinden gecer, fakat o koye varmadan bol suyu olan pinarlarin yanina bir han, bir de kilise yapllir. Kilise köyün Bulgar oldugu icin degil de, o yoldan Hlristiyan1arin da gectigi icin yapllmlstIr. 1934 Yllinda Kücükviran nasll Misevsko olduysa, Kliseli ‘ de (Tsirkvitsa) olmustur.
Baska bir rivayete gore ise “Kiliseli ‘nin Kiliseli degil de, Kel Salih oldugu da soyleniyor” diyordu.

Kücükviran’da bizim küctiklügümüzde, hatta yakm zamana kadar duvarlari duran camaslrhane vard!. Camaslrhane, simdi de Türkiye’nin bircok koylerinde halen kullanIlmakta olan camaslrhaneler tipindendi. Kücukviran’ daki camaslrhanenin de Osmanh1ar Devrinden kalma ihtimali byüktür.

Simdiki Saglik Ocagl binasinin karslsmda tek katli dükkanlar vard!. Onlar soldan saga dogru soy1e slralamyordu: l.bina Haclbekir1er mahallesinden Dogramacl Yusuf’a aitti. O binanin üstünu kahve olarak kullaniyor, alt katinda (bodrum)da ise dogramacilik yaplyordu. Onun yaninda Recepogullari Nazifoglu HaflZ FaYlk’ in ve Haclbekirlerli Sakir aganin dükkani vardl, onlarin yanmda Fettah Aga her gun slcak kuru fasulye kaynatIyordu. Fettah aganin yaninda Kalaycllar Salim Aga (Yemenci Salim) ve Celiller mahallesinden Halil ibrahim’in Kunduracl isyerleri bulunuyordu. Bu dükkanlar dizisinin sonunda Müdür Haflz (Klr Hafiz) ve Kurt Hasan’m ortak calistlrdlklan kücük bir firn vard!. O kucuk firin II. Dunya Savasl Yilarinda 9 koyden gelen insanlarin ihtiyaclarini giderecek kadar gece gündüz haril haril cahslyordu.

Yukarida adl gecen bakkallara un, seker, tuz, gibi yiyecek gIdalari develerle tasiniyordu. Develer dükyanlarin onune yatiriliyor ve yukleri oyle indiriliyordu. Bir deveye 50′er kilogramhk 6 veya 8 cuval yükleniyordu. Daha hafif yiyecek gIdalari ise katIr arabalanyla tasiniyordu.

Belediye binasinin onündeki sadlrvandaki kIrmlzl bsklar cok eski zamanlardan beri orada yuzerler. Varna’ya gittigim bir gezide “Deniz Parkl ‘nda” akvaryumda bahklarin adlarinin “kakaruda ” oldugunu ve cin’ den getirildiklerini ogrendim.

Kucukviran koyu Egridere ‘ye bagl1yken. Egridere’den teller agactan agaca baglanarak Recepogullari mahallesine kadar telefon geliyormus. Ayni telefonun cengelleri ve fincanlari yakina kadar mahallemizin icinde bulunan bir karaagacta duruyordu. Son Yillarda beliren bir hastalik karaagaclari kuruttu. Telefon izleri iste o zaman kayboldu. Yine o yillarda bazl kucuk davalarin mahalledeki mescitte yerinde bakildlgl da soyleniyor. Belki Stamboliyski zamaninda olacak ki, mumkun oldugu kadar Belediyelere hukukcular seciliyor veya atamyormus.