-FOLKLOR MÜZESİ KURULMASI ÇALIŞMALARI... -'' BALKAN ÜLKELERİ HALK OYUNLARI, HALK MÜZİĞİ, GELENEKSEL GİYİM -KUŞAM ARAŞTIRMASI VE MÜZE OLUŞTURULMASI PROJESİ'' DEVAM EDİYOR -GEÇEN YIL MAKEDONYA, BULGARİSTAN, YUNANİSTAN, BOSNA-HERSEK, KOSOVA VE ROMANYA'DA ÖN ARAŞTIRMALARI TAMAMLANAN PROJE, BU YIL YİNE MAKEDONYA VE KOSOVA'DA YAPILAN ÇALIŞMALARLA SÜRDÜRÜLÜYOR

İZMİR - 08.09.2005 - Ege Üniversitesi Devlet Türk Musikisi Konservatuarı Türk Halk Oyunları Bölümü'nün başlattığı, Devlet Planlama Teşkilatı'nın (DPT) desteklediği '' Balkan Ülkeleri Halk Oyunları, Halk Müziği, Geleneksel Giyim -Kuşam Araştırması ve Müze Oluşturulması Projesi'', öğretim üyesi Yrd. Doç. Dr. Cengiz Aydın'ın başkanlığında devam ediyor. Yrd. Doç. Dr. Cengiz Aydın, yaptığı açıklamada, 2004 yılında Makedonya, Bulgaristan, Yunanistan, Bosna-Hersek, Kosova ve Romanya'da ön araştırmaları tamamlanan projenin, bu yıl yine Makedonya ve Kosova'da yapılan çalışmalarla sürdürüldüğünü söyledi.

Makedonya'ya giden araştırma ekibinde Türk Halk Oyunları Bölümü öğretim görevlileri Bora Okdan, Barbaros Bozkır, Serdar Kastelli'nin de yer aldığını belirten Yrd. Doç. Dr. Aydın, Makedonya'da 360 dakikalık kamera ve bin 200 kare fotoğraf çekimi yapıldığını, Makedonya'dan 3 takım geleneksel kostüm, 1 düdük, 1 tulum ve 1 kavalın müzeye konulmak üzere Türkiye'ye getirildiğini bildirdi. Kosova'ya yapılan araştırma gezisine kendisiyle birlikte Bölüm Başkan Yardımcısı öğretim görevlisi Şahin Ünal ve proje yürütücü yardımcısı öğretim görevlisi Ferruh Özdinçer'in de katıldığını ifade eden Yrd. Doç. Dr. Aydın, şöyle konuştu: ''Kosova'daki çalışmalarda, 300 dakikalık kamera ve bin kare fotoğraf çekildi. Değişik bölgelere ve gruplara ait 8 takım geleneksel kostüm müzeye kazandırılmak üzere Türkiye'ye getirildi. Projede ikinci yıla girildi. Projemizin son iki gezisi olan 16 günde doğal ortamda çalışma fırsatı bulduk ve çok malzeme görüntüleyerek kayıt altına aldık. Makedonya'da 1, Kosova'da 2 ayrı bölgede üç köy düğününe tanık olduk. Sandıklar açılmış, herkes geleneksel giysilerini giymişti. Gelin alma, gelin götürme, gelin ağlatma gibi birçok geleneği, oyunları ve müzikleri kayıt altına aldık. Hızla büyüyen müzemize, farklı ve çok değerli giysiler getirdik. Geçen yılki çalışmalarımızı bir kitapta toplamayı düşünüyoruz.''

E.Ü.'NÜN BALKAN VE ANADOLU KÜLTÜRÜ ARAŞTIRMASI Date: 28-12-2004

EÜ'DEN KOSOVA'YA DERLEME EKİBİ GİDECEK

İZMİR - 09.11.2004 - Ege Üniversitesi (EÜ) Devlet Türk Müziği Konservatuarı'nın Dr. Cengiz Aydın başkanlığındaki derleme ekibi, halkoyunlarını, halk müziğini, geleneksel giyim kuşamı ve halk çalgılarını incelemek üzere Kosova'ya gidecek. EÜ'den yapılan açıklamaya göre, Bosna-Hersek'in Fahri Konsolosu Kemal Baysak'ın destek sağladığı ekip, Kosova Kültür Bakanı ile görüştükten sonra Pirizen'deki Türk Birliği'ni ziyaret edecek. Araştırma sırasında toplanan çeşitli folklorik malzemeler, diğer balkan devletlerinden elde edilen halk bilimsel ürünlerle birlikte değerlendirilecek. Kosova'nın, Makedonya, Bulgaristan, Yunanistan ve Bosna'dan sonra gidilecek olan 5. Balkan devleti olduğu bildirildi. EÜ Devlet Türk Müziği Konservatuvarı Müdür Yardımcısı ve Halk Oyunları Bölüm Başkanı Aydın, derlemelerin ilk ürünlerinin Kampus Kültür Merkezi'nde sergilendiğini, çalışma sonunda bir folklor müzesi oluşturulacağını, ayrıca bir kitap yayınlanacağını belirtti.

TÜRKÇE’NİN KOMŞU DİLLERE VERDİĞİ GİYİM KUŞAM KÜLTÜRÜYLE İLGİLİ KELİMELER
PROF. DR. GÜNAY KARAAĞAÇ

Coğrafya, uzun devirler boyunca, insanların beslenme ve giyinme gibi alt kültürlerinden sanat ve din gibi üst kültürlerine kadar belirleyici olmuştur. İnsanların yaşayış tarzlarının, kendi yapıp etmelerinden çok, büyük ölçüde coğrafya şartlarına bağlı olduğu bu devirlerde, her enlem dairesi, her deniz veya nehir kıyısı, kısacası her yüzey şekli, üzerinde yaşayanlara kendi şartlarını sunmuş, onları bu şartlarda yaşamaya, bu şartlarda yaşayabilmeleri için gerekli davranışları göstermeye ve bu davranışları gösteremeyenleri ise göç etmeye zorlamıştır. Coğrafya, insanların beslenmelerini ve giyinmelerini belirleyen temel unsur bugün de devam etmektedir.
Üzerinde yaşayanlara balıkçı, avcı ve toplayıcı bir hayat tarzı sunan Avrasya kıtasının kuzeydeki ormanlık bölgesi, güneye doğru geçici bir çalılık kuşağıyla devam eder. Buradan daha güneyde ise, açık ve otlu bozkırlar, Macaristan’dan Moğolistan’a ve Çin seddine kadar uzanır. Bu bozkır kuşağı, üzerinde yaşayanları, konar-göçer bir hayat tarzına zorlamış, böylece de bu kuşak insanlarının beslenmeleri kadar giyim kuşamları da, büyük ölçüde hayvan ürünlerine dayalı olmuştur.
Tarihin bildiği kadarıyla, Türk kavimleri, sadece bozkır kuşağının tek hâkimi olmakla kalmamışlar, aynı zamanda, Çin, Kuzey Hindistan ve Ortadoğu’yu içine alan tarım kuşağını da yurt edinmişlerdir. Dolayısıyla, Türk kavimlerinin tarih öncesinin karanlık devirlerinden beri bozkırın güneyindeki tarım kuşağında da yaşadıkları bir gerçektir. Bunu, elimizdeki dil verileri de açıkça ortaya koymaktadır. Başta arpa, buğday, burçak vb. gibi tahıl bitkileri olmak üzere, birçok bitki adı ile arık, tarla, pulluk, saban, vb. gibi tarım kelimeleri, komşu dillerin birçoğunda Türkçe’den alınmıştır.

Giyecekler konusundaki durum da, bozkır kuşağının güneyinin ve buradaki hayat tarzının Türklere hiç de yabancı olmadığını göstermektedir. Türkçe, komşu dillere, giyim kuşamla ilgili yüzlerce kelime vermiştir. Türklerin giyim kuşam konusunda komşularına öğrettiklerini bir liste hâline getirdiğimizde ve böyle bir listeyi incelediğimizde, bozkır kuşağı insanlarının giyim kuşam hammaddesi olan yün ve deriye dayalı giyecek adları kadar, tarım kuşağı insanlarının giyim kuşam hammaddesi olan pamuk ve beze dayalı giyecek adlarının da listede yer aldıklarını görürüz.
Türkçe’nin, komşularına, bir yandan tarım ve tahıla dayalı yiyecek, bir yandan da pamuk ve beze dayalı giyecek adlarını ve dolayısıyla bilgilerini sunmuş olması, bozkır kuşağı kadar tarım kuşağının da Türklerin yerleşim bölgesi olduğunu göstermektedir.
Farsça, Arapça, Rusça, Romence, Bulgarca, Sırp-Hırvatça, Arnavutça, Yunanca ve Macarca’ya geçmiş Türkçe kelimeler ile ilgili sözlük ve makaleleri tarayarak elde ettiğimiz, Türkçe’nin komşularına verdiği giyim kuşam kelimeleri listesinin, her şeyden önce kabarıklığı ilgi çekicidir. Listemizde 739 kelime yer almaktadır. Komşu dillerden Farsça’ya 233, Arapça’ya 180, Rusça’ya 280, Romence’ye 189, Sırp-Hırvatça’ya 316, Bulgarca’ya 183, Arnavutça’ya 163, Yunanca’ya 118, Macarca’ya 171 tane giyim kuşamla ilgili Türkçe kelime verildiğini görüyoruz. İleride yapılacak çalışmaların bu sayılan daha da artıracağı muhakkaktır. Bulgar, Arap, Arnavut ve Yunan dillerine geçen giyim kuşam kelimelerinin sayıca azlığının sebebi, bu konuların az çalışılmış olmasıdır.
Türkçe kadar Çince, Arapça, Farsça ve artık yaşamayan Soğdca ve Toharca gibi eski komşu dillerle ilgili etimoloji çalışmalarının seviyesi bellidir. Bu çaresizliğe rağmen, bu listenin kelimelerini, bilgilerimizin seviyesi içinde değerlendirdiğimizde, bunlardan 66 sözün Farsça, 75 sözün Arapça, 55 sözün Moğolca, 12 sözün Grekçe ve 38 sözün diğer Hint-Avrupa dilleri kaynaklı, 11 sözün ise, Anadolu, Buhara ve Bulgar vb. gibi, özel adların genelleştirilmesiyle cins isim hâline gelmiş giyim kuşam adları olduklarını, geriye kalan 482 kelimenin ise Türkçe olduğunu görürüz. Kısacası, Türkçe, 482’si kendi yaratması olan bilgi ve kelimeyi komşularına verirken, 257 kelime ve bilginin taşınmasında aracılık etmiştir. Diller arasındaki alıntılarda, kaynak dilin değil, bilgiyi ve kelimeyi taşıyan dilin muhatap alındığı ise herkesçe bilinir.

Listede, Farsça, Rusça, Macarca ve Arapça’ya verilen kelimelerdeki Türkçe kaynaklık oranının, Balkan dillerine verilen kelimelerdeki Türkçe kaynaklılık oranından daha yüksek olduğu görülmektedir. Tabii ki bunun da sebebi, bu kelimelerin, Balkanlara, Osmanlı İmparatorluğu devrinde taşınmış olmalarıdır.
Türkçe’nin giyim kuşam kelimelerinin kaynağı üzerinde yapılacak çalışmalarda, bez ve pamuk kelimeleri ayrı bir öneme sahiptir. Bu iki kelime üzerinde şimdiye kadar yapılan çalışmalar sonunda, pamuk kelimesinin kaynağı hakkında kesin bir hüküm ortaya konulamazken, bez kelimesi Grekçe ilân edilmekte, fakat kelimenin Grekçe’de başka türemişleri olup olmadığından söz edilmektedir.
Bizce, T. bez/böz, “bez”, Moğ. bör “bez”, Mac. bõr “deri” olan bez, kelimesi kadar, Orta Farsça’da “yün ve yapağı” anlamına gelen T. bambuk/bambık/bamuk”, Moğ. köbüñ /köbeñ “pamuk” olan pamuk kelimesi de Türkçe kaynaklıdır. Bu ise, ayrı bir çalışmayı gerektirmektedir.

Giyim Kuşam Kültürüyle İlgili Kelimeler

KAYNAKLAR
Aalto, Penttı: “Iranian Contacts of the in Pre-Islamic Times”, BOH XVII, 1971, 29-37.
Aytaç, Bedrettin, Arap Lehçelerindeki Türkçe Kelimeler, İstanbul 1994.
Bayatlı, Hidayet Kemal: “Irak Arapça’sında Türkçe Sözcük Ve Terimler”, Dil Dergisi 14. Ankara 1993.
Clauson, C,: An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford 1972.
Coukidis, C,: Leksilogion Ellinikon Lekseon Parugomenon ek tis Tourkish, Atina 1960.
Doerfer, G., Türkische und Mongolische Elemente im Neupersischen I-IV. Wiesbaden 1963.
Egorov, V.G.: Etimologiçeskiy slovar’ çuvaskogo yazıka. Çcboksarı 1964.
Evangelopulos, Yu.: “Yengi Grek tilide Türkî tiller elementleri”, ÖTE. 1962/2, s.68.
Gerov, N.: Reçnik ııa Bılgankij Jazik, Plovdiv 1895-1908.
Gligiç, Vojin: Etimolski Botaniçki Reçnik. Sarajevo 1954.
Golap, Z.: “The influence of Turkish upon the Macedonian Slavonic dialects”, Fo, I (1959), s.26-45.
Golden, Peter, B.: “Turkic Calques in Medieval Eastern Slavic”, JTS, 8.c, 1984, s. 103.
Henning, W.B.: “A List of Middle Persian and Parthian Words”, BSOS IX. 1937, s.:79-92.
Hope, T.E.: Lexical Borrowing in the Romance Languages. Oxford 1971.
Kakuk, S.: “Cultural words from the turkisch occupation of Hungary”, Stııdia Turco-Hungarica IV, 1977.
Kakuk, S.: “Recherches sur l’histoire de la langue Osmanlie des XVI et XVII siecles, Les elements osmanlis de la langue hongroise”, BOH XIX, Budapest 1973.
Kazais, K.: “The status of turkisms in the present day Balkan languages”, Aspects of Balkans (yay. H. Birnbaum, S. Vrjonis Jr.), The Hague - Paris: Mouton 1969, s. 87-1 16.
Kaleşi, Hasan: “Die Turzismen im Serbo-kroatischen”, UAJ 30 (1967), Heft 1-2, s. 121-130.
Karaağaç, Günay: “Türkçe ve Komşuları”, Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi V. İzmir 1989, 67-81. s.
Korsch, Theodor: “Fr. Miklosich, Die türkischen Elemente in den südost-und osteuropaischen Sprachen”, AfSPh (Archiv für Slaviche Philologie), VIII (1885). s. 643.
Ligeti, L.: A Magyar nyelv török kapesolátai és ami körülöttük van I-II, yay. Zs. Kakuk, AOH, 33.c. 1979, s. 278-281.
Lokolsch, K.: Etymologisches Wörterbuch der europaischen (germanischen, romanischen und slavischen) Wörter orientalischcn Ursprungs, Heidelberg 1927.
Löbel, T.: “Contributioni la stabilicea originii orientale a unor cuvinte romaneşti; observativni relative la opera “Influenta oriental - asupra limbii şi culturii romaneşti” da Lazar Şaineanu”, Analele Academiei Romane, S. II, t. XXX, Mem. Sect. Lit., Bucureşti, 1908, s. 237.
Löbel, T.: Elemente turcesti, arabeti si persane in Limba romana, Leipzig 1894.
Menges, K.: “Altaic Element in the Proto-Bulgarien Inscriptions”, Byzantion XXI, fasikül I, 1951, s. 85-118.
Menges, K.: “Altajische Kurturwörter im Slavischen”, UAJ XXXIII: 1-2, 1961, s. 107-116.
Menges, K.: “Altajische Lehnwörter im Slavischen”, Zeitchrift für Slavische Philologie, XXIII: 2, 1955, s. 327-334.
Menges, K.: “Influences altaiqes en slave”, Bull.de l’Acad. royale de Belgique (Closse des lettres), 5-e, sy. XLIV, 1958, s. 518-541.
Menges, K.: The Turkic Languages and peoples; An introduction to Turkic studies, Wiesbaden 1968.
Meyer, G.: Etymologisches Wörterbuch der albanicshes Sprache, Strassburg, 1891.
Meyer, G.: Türkische Studien, I. Die griechischen und romanischen Bestandthäile im Wortshätze des Osmanicsh - Türkischen, Wien 1893.
Meyer-Lübke W.: Romanisches Etymologisches Wörterbuch, 3. Vollständig neubeard, Aufl. Heidelberg 1935.
Németh, Gyula: A honfoglalo magyarsag kialakulusa. Budapest 1930.
Németh, Gy.: “Traces of the Türkish Language in Albania”, AOH XIII. 1961, s. 9-29.
Németh, J.: Zur Einteilung der türkischen Mundarten Bulgariens, Sofia 1956.
Palto, K. Margit: Régi török eredetü igéink, Studia Uralo-Allaicaı. Supplementum 1., Szeged 1982.
Poppe, N.: “On some Altaic loan words in Hungarian”, UAS I, 1960, s. 139-147.
Poppe, N.: “On Some Altaic Names of Dwellings”, Studia Orientalia XXVIII. Helsinki 1964.
Poppe, N.: Introduction to Altaic Linguistics, UAB XIV. Wiesbaden 1965.
Potapov, A.P.: Etniçeskiy sostav i proishoydenie altaytsev, Leningrad 1969.
Prince, J.D.: “Surviving Turkish Elements in Serbo-Croation”, JAOS 51:3, 1931, s. 241-261.
Räsänen, Martti: Versuch Eines Etymologischen Wörterbuchs der Türk-Sprachen, Helsinki 1969.
Stachowski, Stanislav: “Beitrage zur Chronoligie der Albanischen Turzismen”, Folia Orientalia. Tome X, 1969, s. 51-58.
Sinor, D.: Tanulmányok, NytudErt. 110. Budapest 1982.
Steingass, F.,: A Learner’s Arabic-English Dictionary, Beyrut 1989.
Şaineanu, L.: Elemente turceşti in limba romana, Aus der Revista pentru istorie, archeologie şi fılologie, Bucureşti, 1885.
Şipova, E.N., Slovar’ Tyurkizmov v Russkom yazıke, Alma-Ata 1976.
Şkalyiç, Abdullah: Turcizmi u srpskohrvatskom jeziku, Sarajevo 1966. Edition antérieure, reproduite en plusieurs exemplaires: Sarajevo 1957 (II. bas. 1985).
TESz. - A magyar nyelv történeti-etimológiái szótara I-III. Yay.: Benkö Lorand, Kiss Lajos, Papp László, Budapest 1967-1976.
Tietze, Andreas- Heinz F. wendt: “Die türkischen Elemente im Rumanischen”, Or, 15.c, 1962, s. 463.
Tietze, Andreas- N. Boretzky: “Der türkische Einfluss auf das Albanische”, OLz, 73.c, 1978, s.477-.
Tietze, Andreas-Kahane, Henry ve Renée: The Lingua Franca in the Levant, Urbana, 1958.
Tomıcı, Mile: “Sırp Hırvat dilinden Romen diline giren Türkçe unsurlar”, IV. Mill. Ara. Türk. Kongr. 1982.
Vasmer, Max: Russisches Etymologisches Wörterbuch I-III, Heidelberg 1950-1958.
Veljajiç, Snjezana: Sırp - Hırvat Diline Girmiş Olan Türk Maddî Kültür Unsurları, İ.Ü. Edb. Fak. Doktora Tezi, İstanbul 1966.
Wehr, Hans: Arabischen Wörterbuch, Wiesbaden 1958.
Wendt, H.F.: Die Türkischen Elemente im Rumanischen, Berlin 1960.
Zoltan, Gomboez: “Régi török jövejvényszavaink”, MNy VIII, 1912, s. 401.