|
SEMRA KANAT
“Geçmişi ne kadar çok unutursak,
geleceği korumak o kadar zor olur.”
ATATÜRK
93 Harbi felâketinin ardından, “medenî” geçinen, vahşetleri denk Avrupalıların insafına terk edilen Rumeli Türklerine ilişkin sanal ortamdaki yabancı kaynak/belgeleri tararken, Antonina Jelyazkova’nın, haftalık sanat, kültür ve edebiyat “Kultura (Ekin)” gazetesinde yayımlanan “Bulgaristan’daki Türk Azınlığının Kaderi” başlıklı, 26 Aralık 1997 tarihli makalesine rastladım. İlk bakışta bir nevi günah çıkartmayı andıran bu makaleyi müteakip, adı geçen bilim kadınının diğer çalışmalarını araştırdım.
Jelyazkova’nın en çarpıcısı demeci, “Trud” gazetesinde yer almaktaydı: “Kendi kendimize, ‘Bulgar etnik modeli olduğuna dair’ iltifat etmeyi çok severiz… Ancak bu, nüfusun büyük bir oranını oluşturan 800.000 kişiyi dışladığına -yani, biz onları görmezlikten geldiğimize- göre, öyle bir şey (model) yok. Doğal olarak, sonunda sorunlar su yüzüne çıktılar.”
Antonina Jelyazkova kimdir?
Akademisyen bir baba ile Almanca çevirmeni bir annenin kızı olarak 28 Kasım 1952’de Sofya’da dünyaya gelen Antonina Jelyazkova, 1975 Sofya “Azîz Kliment Ohridski” Üniversitesi Doğu Dilleri Bölümü mezunudur.
Balkan ülkeleri tarihçisi (1981-1982) ve antropolog (insan bilimi uzmanı) Jelyazkova, 1983 yılında, “XV-XVIII yy. Osmanlı İmparatorluğu’nun Bazı Batı Vilâyetlerindeki Etnik-Dinî Değişimler” tezini savunur ve Moskova’yla Leningrad (Petersburg) Doğu Araştırmaları Enstitüsünde uzmanlık eğitimini alır (1986).
1987’de, Türklerin Bulgarlaştırılması anlamına gelen sözde “köküne dönüş kampanyası”na kamuoyu önünde karşı koyan Jelyazkova, Rusçuk Komitesiyle Açıklık ve Yeniden Yapılanma Destek Derneğinin kurucu üyelerinden ve 1989 sonlarında oluşan Ulusal Uzlaşma Komitesinin kurucularındandır.
1991’de BAN (Bulgar Bilimler Akademisi)’a bağlı Balkanoloji Enstitüsünde çalışan Jelyazkova, 1990-1993 yılları arasında Bulgaristan Cumhurbaşkanı Jelü Jelev’in etnik ve dinî sorunlar danışmanı; bir süreliğine de Blagoevgrad Amerikan Üniversitesi yönetim kurulu üyesidir.
Almanya Avrupa Azınlık Merkezi ile Avusturya Balkan Toplum ve Kültür Araştırma Merkezi Danışma Kurullarına katılan, Bulgaristan’la Güney-Doğu Avrupa’daki azınlıklarına ilişkin çok sayıda makale ve sunum hazırlayan Jelyazkova, Türkiye’yi ve Balkan İslâm’ını en iyi tanıyan tarihçilerden biri, Arnavut sorununu ise en iyi bilen uzmandır.
Son on yılda Balkanlar’ın sayısız sıcak noktalarında yapılan saha araştırmalarını yönetip çeşitli araştırmalara katılmış olan Jelyazkova, hâlen IMIR (Uluslar arası azınlıkları ve kültürel etkileşimleri araştırma merkezi) müdiresi görevindedir.
Bulgaristan’daki Türk Azınlığının Kaderi
Tam yüz yirmi yıldır (2006’da, yüz yirmi dokuz. S.K.) Bulgaristan’daki Müslümanlar Türkiye’ye göç etmekteler.
Asrın başında, 50’li yahut 90’lı yıllara bağlı olmaksızın, komşumuza yapılan sıradaki göçün akabinde, Bulgar devletiyle toplumu, âdeta onlar hiçbir zaman yokmuşçasına, âdeta onlarla iyi ve kötüyü, ortak bir yurdu hiç paylaşmamışçasına, yurttaşlarını tümüyle unutmaya eğilimliler.
- 1878-1912 yılları arasında Bulgaristan’dan 350 bin Müslüman (Türk, Pomak, Çerkez, Tatar) göç eder;
- 1913-1934 yılları arasında uluslar arası hukukî antlaşmalara istinaden, yıllık 10-12 bin kişi Bulgaristan’dan göç eder;
- 1940-1944 savaş yılları arasında 15 bin kişi civarında göç eder;
- Zorunlu kamulaştırma Bulgaristan’ı kitle hâlinde terk etmenin sinyali olup, 1950-1951 yılları arasında 155 bin civarında Türk Türkiye’ye göç eder;
- Parçalanmış ailelerin birleştirilmesine ilişkin Bulgar-Türk anlaşmasının akabinde, 1968’de 70 bini aşkın kişi Türkiye’ye gider;
- Kurtuluştan (Bulgar tabiriyle, 93 Harbi. S.K.) sonraki en büyük kitlesel göç, Türklerin sözde “köküne dönüş kampanyası”nın akabinde, 1989 yılında gerçekleşir. Bu Türklerin bir kısmı, Jivkov rejiminin yıkılışının ardından tekrar Bulgaristan’a döner, ancak 240 bini Türkiye’ye yerleşir;
- Bulgaristan’daki ağır iktisadî bunalım yüzünden, 1990-1997 yılları arasında, geçici veya turistik vizelerle Türkiye’de geçim arayan 30 ilâ 60 bin kişi ülkeyi terk eder.
Bilirkişi değerlendirmelerine göre, sadece 1989-1997 yılları arasında, yeni göçmen sayısı 400 bin kişiyi aşar.
Göç değil, iltica!
Bizim kaynaklarımıza (1) göre ise, ana vatana yılda ortalama 2.100 göçmen/mülteci gelir. Fakat asıl mühim olan, tarihte ilk kez bir Bulgar araştırmacısının, gelenlerin “göçmen” değil, filen “mülteci” olduğunu itiraf etmesidir.
Buna göre: “Göç dalgalarının, küçük istisnalar dışında, kışkırtılmış veya zorunlu göç sonucunda gerçekleştiği bilinmelidir. Uluslar arası antlaşmalara göre, Türk göç kafileleri, hemen hemen her zaman mülteci (yani, değişik sebeplerden dolayı, doğdukları yeri terk etmek zorunda kalmak) durumunda oldukları, bir gerçek.”
Araştırma şöyle devam ediyor: “Bulgaristan’ın Osmanlı yönetiminden kurtuluşunun (Yukarıda adı geçen 93 Harbi. S.K.) akabinde, Berlin Antlaşmasına uygun, Bulgaristan’a sadece Bulgar değil; az ya da çok etnik veya dinî azınlıkların yaşadığı makaslanmış (kırpık) bir alan ayrılır. 1879-1947 yılları arasında yürürlükte olan Birinci Bulgar Anayasası, Ortodoksluğu ‘hâkim din’ olarak belirler, fakat diğer dinlere de özgürlük temin eder; etnik ve dinî azınlıklara, Bulgar vatandaşlarına tanınan tüm hakları tanır.”
Ancak bu safsatanın “doğruluk” payını bir kısmınız büyüklerinden ve okuduklarından; Rumeliler ise, ne yazık ki, kendi acı tecrübelerinden bilirler! Türklere “tanındığı” iddia edilen tüm bu haklar “tanınmış” olsa idi, Rumeli’deki kırım esnasında Türklere uygulanan barbarlığa tanık, tarafsız, bundan da öte, Bulgar ve Rus yanlısı yabancı gözlemcilerin “kanlarının donduğu” ifadeleri tarih sayfalarında yer almaz ve bugün bu satırları okuyor olmazdınız.
Jelyazkova’nın araştırmasına dönecek olursak: “Türklerin büyük çoğunluğu Rus-Türk Savaşını müteakip Osmanlı vilâyetlerine göç eder (1877-1878). Daha sonra bu süreç Bulgaristan’ın yeni tarihinde de devam eder. 1887 yılında Türkler Bulgaristan nüfusunun %20’sini oluştururlar, asrın ilk çeyreğinde %12 civarındakini, 40’lı yıllara doğru %10’un altına düşerler, 50’li yıllarda ise %8,5’ini oluştururlar.
Doğdukları yerlerde (memleketlerinde) kalan Türkler, Bulgaristan’ın sürüklendiği tüm savaşlara Bulgar ordusunun bünyesinde (Bunun en bariz örneği, Balkan savaşlarıdır: Türkü Türke kırdırtmanın klâsik yöntemi! S.K.) katılıp, birçok kez devlete olan sadakatini kanıtlarlar.
Yüzyıllar boyu geleneklere ve yaşam özelliklerine gösterilen karşılıklı saygı ve ‘komşuluğa’ dayalı Hristiyanlarla Müslümanların, Türklerle Bulgarların sürdürdüğü ortak barışçıl yaşam, iyi ve düzenlidir. (2)
Manevî ve ruhsal açıdan ise bu ilişkiler, ‘Bulgar uyanışından’ günümüze dek her zaman, bazen millî kendini beğenmişliğe varan güvensizliğin, ön yargının ve bir nevi kültür ve sosyal öç almanın ağırlığını taşırlar. Böylece, bir asrı aşkın, en genel ve anlaşılır şekliyle yurttaşlık kazanıp, ‘500 yılık karanlık Türk esareti’ basmakalıbı şeklinde yorumlanabilen ağır bir millî aşağılık duygusu gündemde.”
“Bu bir ırk ve yok etme savaşı olmalı!...” (3)
93 Harbinden sonra Türklerin ve tüm Müslüman toplulukların durumu, Bulgaristan’ın taraf olduğu antlaşmalarca belirlenir. Bu antlaşmaların bir kısmına (Berlin 1878, İstanbul 1909, 1913 ile 1919 Barış Antlaşmaları ve Ankara 1925) istinaden, Bulgaristan’daki Müslüman topluluk önemli ölçüde özerklik kazanır. Manevî, idarî ve hukukî bakımdan Bulgaristan’daki Müslümanlar Başmüftülük, müftülük temsilcilikleri ve dinî mahkemelerce yönetilir. Bulgar devletinin, güya “cami bakımı ve Müslüman din adamlarının maaşlarına katkıda bulunmak için bütçesinden para ayırdığı” söylenir. Ancak gerçekte parayı veren, verdiği hâlde hiçbir konuda söz sahibi olamayan, zamanın çok zengin Rumeli Türk vakıflarıdır!...
Okullar özel olup camilere bağlıdır; ancak “devlet mecburî destek vermeyi üstlenir”. Tabiî, el koyduğu Türk vakıflarının gelirleriyle! Gene de, araştırmacının sözleriyle, bu, “etnik-kültür merkezî faaliyetlerle eğitim sistemi, Türklerin ulusal hayata katılımını engeller” ve “büyük bir çoğunluğu Bulgarca bilmediği için serbest piyasada rekabet etmekte zorlanır, ülkenin yoğun kültür süreçlerinden dışlanır, kopuktur ve topluma normal uyum sağlayacak durumda değil.”
İyi de, sizin gibi Pinokyolar’a sorarlar: Fiilen kendisiyle 485 yıl boyunca barış ve refah içerisinde yaşadığınız, sonradan ise yine kendi deyiminizle, “500 sene esiri kaldığınız” efendinizin size uyum sağlaması gerektiği hayalin abesliği üzerine hiç düşündünüz mü?!...
Yeni okul müfredatı: Bulgar hükûmetinin Türk çocuklarına “muhteşem armağan”ı!
30’lu yıllarda Türk aydınlarının arasında çağdaş Türk okullarının açılması için harekete geçilir ve Jelyazkova’ya göre, “doğal olarak, Türkiye’deki değişim ve örnekler, önderleri Mustafa Kemal Atatürk’ün çekiciliği etkisinde, yeni okullara, o ana değin Türk çocuklarının görmediği Bulgar dili, tarihle coğrafya derslerini vermek üzere Bulgar öğretmenleri davet edilir”.
Tarih-coğrafya derslerini vermek üzere Türkiye’den Türk öğretmenlerinin davet edilmesi gerektiği hâlde, edilmediği hususunu geçtik; Bulgarca bilmenin, Türk minikleri için “çağdaşlık” olduğu iddiası, daha doğrusu, Bulgar hükûmetinin bu inanılmaz Türk “aşkı” karşısında gözlerim yaşardı! Zira şu ana dek benim bildiğim Atatürk’ün “Türk demek, Türkçe demektir. Ne mutlu Türküm diyene!” vecizesine göre, mahut “davet” hikâyesinin Türkçesi, “Müslüman mahallesinde salyangoz satmak”tı!...
Araştırmaya göre, “1944 yılında ülke çapında 740 Türk okulu mevcut; 59’li yılların başında bu sayı 1.100’ü aşar; Türk liseleri açılır. (Fakat hükûmetin amacı farklı olduğundan, bu okulların Türklerce yönetilmesine izin verilmez! S.K.)
Bulgaristan’da ‘kurtuluş’tan sonra 1944 yılına kadar Türk soylu yurttaşlar kendi dillerinde özgürce bilgi yayma hakkına sahipler. Türkçe onlarca gazete yayımlanır. Çok sayıda siyasî parti kendi gazetelerini Türkçe yayımlar. Türkler, Türkiye’de yayımlanan günlük gazete ve edebiyat eserlerine ulaşabilirler.
Türklerin birkaç kültür-aydınlanma ve spor dernekleri var: Turan, Altın Ordu, Alparslan vs., ki bunların tümü, bütün fırka ve derneklerin kapatıldığı, bütün demokratik özgürlüklerin kısıtlandığı 1934 yılında ortadan kaldırılır. Bundan sonra etnik parti oluşumları denendiyse de, başarısızlıkla sonuçlanır. Buna rağmen, Bulgar meclisinde, ortak parti listelerinden seçilen Türklerle Müslümanlara rastlanır.
İkinci Dünya Savaşı sonlarında Bulgaristan, hızlı adımlarla, demokratik özgürlüklerin kısıtlanmasına ve totaliter rejime doğru ilerler. Halkın psikolojisi, tarihî, kültürel ve coğrafî özellikleri hiçbir şekilde dikkate alınmaksızın, Sovyetler Birliği’nin siyasî, iktisadî ve toplum modelleri tamamen mekanik olarak devreye sokulup Bulgaristan’a uygulanır.
Yeni jeopolitik, SSCB’ne sıkı sıkıya bağlıdır. Bu yeni komünist yönetim sistemi, tabiatıyla, Bulgaristan’daki tüm azınlıkları ve etnik gruplar arasındaki ilişkileri de kapsar.”
Sözde komünizm dedikleri, dünyanın en “insancıl” rejimi olup, Sovyet “cennetinin” bir “lütfu”ydu; meğer yıkılınca, tüm kirli çamaşırları ortaya döküldü! Jelyazkova’nın sözleriyle: “Onlarca yıl dinî topluluklardan ve günah çıkartmadan söz bile edilemez. Din yasaklanır. Bulgar Ortodoks, Katolik, Protestan Hristiyanları arasında olduğu gibi; Müslüman, Musevî ve Gregoryen Ermeniler arasında ateist propaganda yürütülür. Dinler ve onlara bağlı gelenek-göreneklerin yok edilişinin belirli bir telâfisi olarak, hükûmet, ‘uluslar arasıcılık (enternasyonalizm)’ basmakalıp ideolojisini takip ederek, değişik etnik gruplarla ekinlerine daha büyük özgürlükler tanır. Bu, komünist savı için şaşırtıcı hoşgörü gösterisi, özellikle Türklere ve onların etnik kimliklerine yönelik olduğu durumlarda, dünya çapında saçma ‘devrim ihracatı’ fikriyle ilintilidir.
Sovyet gizli servislerin baskısıyla (Kendileri sütten çıkan ak kaşıkmışçasına! S.K.) Bulgar yöneticileri, Türk nüfusunun güvenini kazanmak ve komünist ideolojisini Türkiye’ye ihraç etmek adına uygun kadroları yetiştirme görevini üstlenirler. Uygun devrim taşıyıcılarını Türkiye topraklarına aktarma teknolojisi olağanüstü basit olup, Bulgaristan Türkleri arasında sürekli uygulanan göç kampanyaları sayesinde gerçekleştirilir.
Bu konudaki ilk adım, Millî Eğitim Kanununda yapılan değişikliklere uygun, Türk, Ermeni ve Yahudi azınlıkları için devlet okullarının kurulmasıdır. Buna göre, Bulgaristan Türklerinin (Tüm karşı konmalarına rağmen! S.K.), bütün özel okulları kapatılarak, Millî Eğitim Bakanlığına bağlanır. Yeni kurulan devlet okullarında derslerin bir kısmı Türkçe üzerinden sürdürülür, ama Türklerin çoğunluğa uyum sağlaması açısından yardımcı dersler de konur. Kültür alanında, geleneklerin korunmasını hedefleyen davranışlar desteklenir. Fiilen Türklere, kültürel özerkliğe benzer bir özerklik sunulur: Yüzlerce ilkokulun yanı sıra, ülkede bir kız lisesi ve birkaç düz Türk lisesi daha açılır. Üç enstitü, Türk okulları için öğretmen hazırlar. Türkçe üç gazeteyle bir dergi yayımlanır, Türkçe ekli yerel gazeteler basılır.
İlk bakışta değerlendirme tek yönlü olabilir: 40’lı yılların sonu ve 50’li yılların başlarında, komünist yönetime özgü komuta yönetimlerinin yardımıyla, Bulgaristan Türklerinin etnik bakımdan bilinçlenmesi sağlanır. Ancak devlet mekanizmasının maksadı bambaşka: Türk azınlığının, eğitim ve kültür aracılığıyla, parti ruhuna uygun yeniden terbiye edilmesi uğruna çalışmaktır. Bu, okullarda hiç de zor değil. Türk çocukları, Pomak, Ermeni ve tüm diğerleriyle birlikte, derin bir ideolojiye sahip, etik ve kültürel bakımdan tam bir benzeyişe sürükleyen ateist bir eğitim görür. Türk basını da basmakalıplarla bu ideolojiye uygun düzenlenir ve resmî basın kaynakların tıpkıbasımını yapar ve/veya parti ruhuna uygun yayınları takip eder.
Cazip imtiyaz ve kariyer imkânları karşılığında BKP (Bulgar Komünist Partisi), Türk azınlığıyla Pomaklar arasında siyasetini icra edecek, kendi soydaşlarına yönelik iyi ya da kötü, baskıcı ya da yarı baskıcı politika uygulayacak parti yöneticileri yetiştirir. 50’li yıllarda artık binlerce Türk, BKP ile OF (Oteçestven Front/Vatan Cephesi. S.K.) üyesidir, on binlercesi ise resmî ve iktisadî görevlerde yer alır.
50’li yılların başlarında Bulgaristan Türkleri arasında güçlü bir göç hazırlığı hissedilir. Bu eğilimin başlıca sebepleri istimlâk, kutsal Kuran’ı okuma yasağı ve partinin, kadın-erkek eşitliği konusunda yarattığı etkin propaganda şokudur. BKP ‘yerli Türklerin millî ve dinî bağnazlığı’na karşı savaş açar. Her yeri şiddetli bir baskı sarar. İşlenebilir tüm ziraî toprakların istimlâkı belirlenen süreler içerisinde gerçekleşmesi gerektiğinden, ülke çapında baskılara başvurulur. İstimlâk, tüm Müslüman nüfuslu yerleşik dağlık ve yarı dağlık bölgelere kadar ulaşır; çoğunlukla ziraat işçisiyle çalışanı Türklerle Pomakları paniğe sevk eder ve Bulgaristan Türklerinin Türkiye Cumhuriyeti’ne yaptıkları en büyük göç kampanyalarının müsebbibi olur. 1950-1951 yılları arasında yaklaşık 155 bin kişi, doğduğu toprakları terk etmek zorunda kalır.
1958 yılında Politbüronun özel kararıyla Türklere karşı güdülen siyaset birden değişir: Türklerin hakları kısıtlanır ve değişik kökenli gruplar arasındaki etnik ve millî yapıların kısıtlanması hususunda devreye sokulan yeni uygulamalarla, ilişkiler alt üst edilir.
İlk ‘deneme’ eritmeleri (asimilasyonları), Çingenelere karşı yapılır. O ana değin çift dilli olan, çift dilde çıkan gazeteleri, sadece Bulgarca yayımlanmaya başlar, tiyatroları kapatılır. Ardından Müslüman Çingenelerin isimleri topluca değiştirilir. (4) 1958’de Bulgaristan’da yaşamakta olan az sayıdaki (20-30 bin) göçebe Çingene, özel Bakanlar Kurulu kararının kendileri yakaladıkları yerde ikamet etmeye mecbur edilir, atlarına ve at arabalarına devletçe el konur.
60’lı yılların başında, Türklerle Bulgar Müslümanlarını tümüyle eritmeyi amaçlayan kökten siyasî değişim için büyük bir ideolojik hazırlık başlar. BKP, Müslüman Türk ve Pomakların Bulgar toplumuna cebren, aşırı bir baskıyla uyum sağlaması gerektiğine karar verir. Uzak stratejik hedef ise, bir yandan tüm sosyalist yurttaşları birbirine benzetmek; öte yandan ise ülkeyi, halkının ideolojik ve etnik anlamda homojen olduğu tek uluslu bir devlet ilân etmektir.
Gün be gün Müslüman liseleri kapatılır, bunu Türk Devlet okullarındaki bazı müfredat derslerinin kaldırılması veya değiştirilmesi takip eder, gazete nüshaları Bulgarca çıkmaya başlar, tiyatrolar kapatılır vs.”
Türkçenin seçmeli ders olarak bir kenara itilip, okul müfredatının bir günde tamamen Bulgarcaya çevrilmesinin, yavrularımız üzerindeki olumsuz etkisini tahmin edebilirsiniz. Bulgarca bilmeyen miniklerimiz bu uygulamaya uyum sağlayamadıkları için eğitime küsmüş, çoğu okulu terk edip çalışma hayatına atılmış, zaten iyice sarsılan Türk eğitim sistemi ölümcül bir darbe almış, Türk toplumunun kültür yaşamı kökten baltalanmıştır.
Oysa Bulgaristan’ın da üyesi olup imzaladığı Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesine (BM Çocuk Hakları Bildirgesi, 1959) göre, Türk çocukları da Bulgaristan’daki tüm diğer çocuklar gibi “… erişkinden farklı haklardan din, dil, ırk, renk, cinsiyet, milliyet, mülkiyet, siyasî, sosyal sınıf ayırımı yapılmaksızın yararlanmalıdır. Özel olarak korunmalı, yasa ve gerekli kurumların yardımı ile fiziksel, zihinsel, ahlâkî, ruhsal ve toplumsal olarak sağlıklı normal koşullar altında özgür ve onurunun zedelenmeyecek şekilde yetişmesi sağlanmalıdır. Bu amaçla çıkarılacak yasalarda çocuğun en yüksek çıkarları gözetilmelidir. Genel kültür ve yeteneklerini, bireysel karar verme gücü, ahlâkî ve toplumsal sorumluluğu geliştirecek ve topluma yararlı bir üye olmasını sağlayacak eğitim hakkı verilmelidir. Bu eğitimde sorumluluk önce ailenin olmalıdır. Çocuk her türlü istismar, ihmal ve sömürüye karşı korunmalı ve hiçbir şekilde ticaret konusu olmamalıdır. Çocuk uygun bir asgarî yaştan önce çalıştırılmayacak, sağlığını ve eğitimini tehlikeye sokacak fiziksel, zihinsel ve ahlâkî gelişmesini engelleyecek bir işe girmeye zorlanmayacak ve izin verilmeyecektir. Çocuk ırk, din ya da başka bir ayrımcılığı teşvik eden uygulamalardan korunacaktır. Anlayış, hoşgörü, insanlar arası dostluk, barış ve evrensel kardeşlik ortamında enerji ve yeteneklerini diğer insanların hizmetine sunulması gerektiği bilinciyle yetiştirilmelidir.”
Ancak maalesef, yukarıda sayılan tüm bu haklar, kâğıt üzerinde kalırlar! Ne de olsa “uygar” geçinen Batıyla, “barbar” dedikleri Türkler arasında tam 350 yıl fark var: İnsan Hakları Bildirgesi 1776’da yayımlanır, Bosna’daki Fransisken Katolik Kilisesinin duvarında asılı bulunan Fatih’in Fermanı dünyaya ilân edildiği tarih ise, 1463!...
Türklere vurulan son darbe
1964 yılında Batı Rodoplar’daki Bulgar Müslümanlarının isimlerini zorla değiştirmek için başarısız bir deneme yapılır. Halkın şiddetle karşı çıkması, BKP Merkez Komitesinin eritme denemesini durdurur. Hemen ardından, Komitenin propaganda ve güdümleme şubelerince, azınlıklarla ilgili diğer gizli servislerin de yardımıyla, Bulgaristan’daki Türklerin yabancı bir öğe ve Türkiye’nin buradaki “beşinci kol”u olduğuna ilişkin paranoyak bir görüş oluşturulur. Tıpkı Orwel’ın romanındaki gibi karmaşık ve acımasız bir devlet mekanizması -alt siyasî teşkilâtlarıyla parti şubeleri, DS (Bulgar gizli servisi) şubeleriyle Merkez Komitesi, Politbüronun ilgili bütün gözlemci ajanları,- Türk azınlık temsilcilerini kapsamak, gözetlemek ve denetlemek için setlerini genişletir. Bu, özellikle daha azimli, hırslı, baskın mizaçlı, aydın, yetenekli ve liseden daha yüksek tahsil görmeyi arzu edenler için geçerli.
Tek amacı Bulgar Müslümanlarının kültürel-dinî özelliklerini ve ülkedeki en büyük etnik azınlık niteliğindeki Türklerin dinî ve etnik kimliklerini yok etmek olan Müslüman azınlıklara karşı yapılan cebrî eritme politikasının doruk noktası, Pomaklara (1972-1974) ve özellikle de Bulgaristan Türklerine karşı 1984-1895 kışında yapılan isim değiştirme kampanyasıdır. Aslında bugün bilim adamları için komünist devlet mekanizmasının amacının bu olduğu ve bunun tek hedef olduğunu iddia etmek zor. Bunun nedeni, Bulgaristan’daki tek kişilik totaliter rejim esnasında kararların, Parti konutlarının (rezidans) yüksek duvarları arkasında, çoğunlukla gizlice, protokolsüz, kayıtsız ve kanıtsız alınmış olmasıdır.
Öte yandan, parti yöneticilerinin vasat kültür ve eğitim seviyeleri veya kısıtlı ideolojik idarî basmakalıpları tarihî, hukukî ya da insanî mantık zemininden tümüyle mahrum olduklarından, genellikle iktidardakilerin hareketlerini tahmin ve tahlil etmeyi engeller.
Devlet, yerel idarî yönetimlerce tehditten tutup, baskı, iktisadî şantaj ve apaçık zorbalığa varan değişik yıldırma şekillerini kullanır. Zorla isim değiştirmek için dayatılan rutin dilekçelerin imzalanması, çoğunlukla dayak eşliğinde gerçekleşir ve kadınlarla çocuklar bile dayağa maruz kalırlar. Köylerde yahut küçük taşra kasabalarında bazı toplu karşı koyma durumlarında iktidar ateşli silâhlar kullanır ve sivil halk çok sayıda kayıp verir. Dağ köyleri sıklıkla ordu ve milislerce kuşatılmış hâlde sabahlar ve kuşatma son kişi Bulgar adı alana dek devam eder. Binlerce Türk tutuklanır ve çoğunlukla mahkemede yargılanmadan çarçabuk kapalı kapılar ardından hapis, sürgün ve kamplara gönderilir. Tüm bunlar, azamî gizlilik veya tam bir bilgi sızdırmazlık içerisinde gerçekleştirilir.
İsim değiştirme kampanyası birkaç ay sonra sona erer; eritme politikasını pekiştirme, geniş kamuoyuyla dünyayı ikna etme ve gerçekleşen maceranın doğruluğuyla manasını anlatıp, cümle âlemi kandırma konusunda geniş önlemler alınır. Kamuya ait yerlerde ve kişisel ilişkilerde Türkçe konuşmak, Türkçe müzik dinlemek, geleneksel Müslüman giysilerini giymek, bayramları kutlamak yasaklanır; edebî eserlerdeki coğrafya isimleri dâhil olmak üzere, Türkçe yerleşim adları acilen değiştirilmeye başlanır.
Akıl almaz bir şekilde üniversitedeki kocaman bir bölüm olan Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü (Türk Filolojisi) kapatılır. Müslüman kabirleri yıkılır; belediyeler, vefat eden anne baba ve çocukların isimlerini bile değiştirir; dinî simgelerden arta kalanların tümü yok oluşa mahkûm edilir ve yeni icat edilen kutlamalar zorla dayatılır.
Türk kimlik izlerini silmek emeliyle iktidarın işlediği en büyük vandallık (5), sağlık raporlarıyla klinik dosyaları ve kronik hasta arşivlerini yok etmektir: Bununla birlikte, on yıllarca süren irsî araştırmalarla kronik hastalık incelemeleri yok olur.
Uzun süreli etkisi nedeniyle, iktidar sinsi bir hamle yapar: Karma nüfuslu bölgelerde devriye gezmek, Türkçe konuşmalarıyla dinî takkelerin kullanımını takip etmek ve bunun için ceza kesmek üzere, Bulgarları görevlendirir. Yıllar yılı iyi süren komşulukla dostluk ilişkileri kirletilip kopartılır. Bunun yanı sıra, devletin bütün propaganda âletleri Türklere iftira atmak (Türkleri düşman devletin “beşinci kol”u, “terörist”, “ayrılıkçı” ilân etmek) ve komşu Türkiye ile, onun “saldırgan hasmane tasarıları”na karşı güvensizlik ve korku ekmek için harekete geçirilir. Kamu bilicine yapılan ışınlama (radyasyon) kudretli ve çarpıktır.
Müslüman adlarına yapılan saldırı, özellikle daha yaşlı ve dindar kişiler için kişiliğin en mahrem iç dünyasına nüfuz etmek anlamına gelir. İslâm din kurallarına göre, kişi ismi, Müslümanların yaşam ve dünya görüşlerinde özel bir rol oynar. Kendi ismi olmaksızın bir Müslüman -ölümünden sonra insanların ismen çağırıp, iyi ya da kötü yaşadıklarını yargılamak ve buna göre, doğru/günahsız yaşadı isler, cennete gönderilmek üzere- Allah’ın huzuruna çıkamaz. Bu bağlamda, Türklerle Pomaklar ömür boyu ve öldükten sonra, ebedî işkencelere mahkûm edileceklerine inanırlar.
Tüm bunlar, kendi kişiliğini koruyabilmek adına, Türk azınlığının derin bir kırgınlık ve kaygıyla içine kapanmasına sebep olurlar. Mamafih, yüzyıllardır Bulgaristan topraklarında birlikte yaşamış olan Bulgar ile Türk, Hristiyan ile Müslüman arasındaki ilişkiler kötüleşme ve neredeyse tamamen kopma noktasına ulaşırlar. Propaganda âleti, Türklere karşı yapılan bu zorbalığın sonucunda doğacak olan memnuniyetsizlik ve kuşku içeren baskıyla, felç edici bir korku yağdırır. Bulgar toplumu, 1988 yılına değin süren utanç verici bir suskunluğa bürünür.
1989 bahar ve yazında Bulgaristan Türkleri, isimlerinin iadesi talebiyle, Kuzey-Doğu ve Güney Bulgaristan’da toplu protesto gösterileri düzenlerler. Bunun neticesinde, ordu ve milisin kendisiyle çatıştığı Türk azınlığı, çok sayıda ölü ve yaralı verir. Türklerin 1989 baharındaki protestoları, cılız bir şekilde iktidar hareketlerini baltalama ve totaliter rejimi dünya önünde ifşa etme teşebbüslerinde bulunan Sofya’daki gayri resmî özgürlükçü gruplarla münferit aydınların manevî desteğiyle karşılanır.
Bu ağır buhrandan çıkmayı arzulayan komünist partisinin kararı, Türkiye Cumhuriyeti ile olan sınır kapılarının açılması doğrultusundadır. Hemen ardından, panik oluşturmak amacıyla, en etkin binlerce protestocu zorla sınır dışı edilir. Bu, komşu Türkiye’ye doğru dev bir insan seli sürükler. Haziran ayından, mülteci kitlesini karşılamayan Türk Hükûmetinin ısrarı üzerine sınırların kapalı tutulduğu Ağustos ayına kadar 350.000 Türk kökenli Bulgar vatandaşı doğduğu yeri, malını-mülkünü veya dayalı döşeli evini ve çoğunlukla yaşlı ebeveyn veya çocuklarını bırakıp, ülkeyi terk eder.
Oysa BM’ce belirlenen yetişkinlerin hakları bir yana, yukarıda zikredilen BM Çocuk Hakları Bildirgesine göre, “… her çocuğun doğduğu anda bir adı ve bir devletin vatandaşı olma hakkı vardır. Çocuğun kişiliğini geliştirmesi için anlayış ve sevgiye gereksinimi vardır. Anne ve babasının bakımı ve sorumluluğu altında her durumda bir sevgi ve güvenlik ortamında yetişmelidir. Küçük yaşlarda çocuğu annesinden ayırmamak için bütün olanaklar kullanılmalıdır.”
Lâkin insan hakları konusunda aramızda olan 340 yıl farkı kapatmak, haçlılar için güç!...
Göç: Ateşten gömlek!
Uluslar arası insanî örgütler, 1989 göçünü, İkinci Dünya Savaşı sonrasında gerçekleşen en büyük kitle göçü olarak değerlendirirler.
Yüz yirmi bin civarında mülteci, sonbaharda ve özellikle de Jivkov rejiminin yıkılışının (Kasım 1989) akabinde geri döner; fakat bu insanların çoğu, Türkiye Cumhuriyeti’nde yeni bir yuva bulur.
Yıl: 1989. Yer: Kapıkul |
