Bulgaristanda çok sayıda cami, çeşme, ve köprü 1398-1878 arasında 500 yıl süren Osmanlı yönetiminden bu ğüne kadarkaldı.Bu eserlerin bazıları müze olarak açık bulunuyor. Bayraklı Cami,Sofyanın batısında ki Samokov kasabasında galemata/küpeli/ çeşmesi ile birlikte yüzyıllara ragmen hala ayakta dimdik duran eserlerimizden Bayraklı Cami ikinçi eserimizdir.Cami bu ğün müze olarak kulanılmaktadır.Çeşmenin suyu yok.Ançak caminin çiçek motifli dış cephesi ve örme desenli minaresi,Çeşmenin kesme , renkli sertaşlı yapısı, Balkanlardaki Osmanlı sanat ve ruhunu bu güne getiriyor.Caminin yanında, mermer sandukaları baş ve ayak taşlarıyla tipik ve zengin iki Türk mezarından birinde1811 de vefat eden Dobrucalı Süleyman efndi oğlu müderris İbrahim Efendi, ötekinde ise evliye-i selase Müşiri Hüsrev paşanın annesi Şerife Saide hanım yatıyor.Şerife Saide hanım 1833te vefat etmiş.Diğer şehirlere gelinçe,ŞUMEN, Razgrad, Tırnova, Filibe, Hacıoğlupazarcık, Varna, Plevne, Rusçuk, Vidin, Niğbolu, Yanbolu, Sofya gibi kentler hala eski Türk eserleriyle doludur.Şumnu, Filibe bile hala eskiözeliğini koruyan ve çarşı olarak kulanılan bedestenleri, Plevnedeki 6 tekke 6 han bedesten darülhadis , Sofyadaki Kdıseyfulah cami, Mahmudpaşa müze olan cami KİLİSE YAPILAN cami, KNEJEVODAKİ balipaşa Türbesi tadilat görerek yeniden hızmete girmesi bulgaristana bir aferin kazandırmıştır.
Balkanoloji araştırmalarına göre bu ğün Kırcali ilinin şehir ve köylerinde son aşamada bulunan ve bazı yeni ve tadilatları yapılanların dışında 160 adet Cami ve mescit ise 80 adet. Yani toplam 240 ibadethane vardır.Bulgaristanda jivkof döneminden sonra kalan Cami sayısı 1200 adet 200 adet mescit olmakla 1400 adet yekün ibadet hane vardır. BUNLARIN DIŞINDA SON 18 YIL İCERSİNDE TADİLATI YAPILAN VEYA YENİ CAMİLERİN EKLENMESİNLE BU ĞÜN Bulgaristanda 1660 adet Cami ve mescit bulunmaktadı.Bunlarda ise 960 görevli imam bulunmasınlaGERİ KALAN 760 CAMİDE DİN GÖREVLİSİ BULUNMAMAKTADIR..
Niğboluda Tayarpaşa cami egri kalesi, hamzabey mederesesi, birçok Türk evi ve konagı, Çeşmeleri,köprüsü vardır.Nesebıra gelinçe, BURADAKİ 150-220 YILLIK TARİHİ Türk evlerinin varlığı Osmanlıya cvanlılık katmaktadır.Çünkü OSMANLIDAN KALAN ESİ KONAKLAR VE EVLER RESTORE EDİLEREK KÜTÜR MÜZELERİNE CEVRİLMİŞ VE hızmete açılmıştır.BU ŞEHİR BENZERİ DİĞER Trevna şehri, Filibe, MELNİK ŞEHRİ, Kooprivştitsa, KALOFER, kotel gibi birçok şehrin 1828 yılından1878ve 1908 yılları arasında göç eden ve zorla göç ettirilen Türk ve Müslümanların rarihi klasik stil konak ve Evleri hamamları bedestenleri restore edilip kültür evi, müze, lokanta ve kültür evleri olarsak hızmete açılmış bulunmaktadırlar. Bunların bazılarıda pansiyon olarakta kulanılmaktadır.Balkanoloji araştırmasına göreSamokof şehrini eski ismi Camurluova imiş.Camileri, çeşmeleri, köprüleri, kütüphanesi, mederese ve abacılığı ve dökümçülüğünle ünlü şehirlerden biriymiş.,ÇOKTA OSMANLIDA MEŞHUR SAYILIRMIŞ.
Sliven-burada9 cami, 2 mesçit, 3 hamam ,1 köprü,4 kilise,1 han, birçok türk evi ve konagı varmış..Sofya Mimar sinanın karacamisi1528 yılında kuruluyor.1879 YILI KİLİSE OLUYOR. Böylecede Sedmocislentse adını alıyor.Starazagora/Eskizagra ise 6 cami,11mescit,855dükkan,200hamam, yakınındaki kaplıça zaraılıcaları ve Çanakcı ılıçasıda ünlüdür.BURADA BİRÇOK BİRER İKİŞER KATLI EŞRAF Türk konakları, Kırım hanlarıi EVLER VE SARAYLAR MEVCUTMUŞ. Şimdi yalnız Hamzabey cami ile 1 şehir hamamı 2 kaplıça/ılıça/ ayazma parkı ve birkaç tarihi yapısı kalmıştır.Sofya gelince- 1 bedesten, 187 dükkan, 5 oda 102 mahzen,1 konak1 saray 2 taya,alaçak kadar kervansaray,1 baklavacı,7 degirmen,1 kırathane,2 ev, 4 çiflik, 1 hamam gibi vakıf eserlerini Gazi Yahya paşa vakıf etmiştir.Ayrıca Kalofer şehrinede1 yukarı alana degirmen ayrıca aşagıalana 4 degirmen,1 köprü,456 BAŞ BÜYÜK HAYVAN, 135 BAŞ KÜÇÜK HAYVAN, 1 SU DEGİRMENİ,. Bulgaristanda 1yılından itibaren Sofya, tırnava,pleven, şumnu, Filibe, gibi belibaşlı yerlerde ilk Bira TESİSLERİNİN KURULMASI BAŞLANMIŞTIR. 1844 TARİHİNDE SAFYADA, starazagorada, ve şumnu gibi yörelerde kurulduğu görülmektedir.TIRNAVANIN Reşadiye vekarşıyaka mahleleri Türk mahlesiymiş. Ve 11 mahlesi varmış.urada komitacı ve isyancılar tarafından 225 Türk evi yakılmış, ZORLADA4770 ADET Türk ve Müslüman öldürülmüş olupBulgaristandan 1 200.000 Türkte zoraki göçlere zorlanmıştır. Göç ETMEK İSTEMEYEN Türklere ise ZORAKİ ZULÜM VE BASKILARLAN KA VE DEHŞETLLİ ÖLÜMLER SERGİLENMİŞTİR. İşte bu katliamları görüp dayanamayan Türkler buralarını arkasına bakmadan malını mülkünü hayvanını eşyasını hepsini öylesine bırakarak göç etmişlerdir. ONLARIN BU HAZIR YERLERİNEDE ŞİMDİKİ TARİHİ EVLERDE OTURAN BULGARLARDIR..Bulgaristanda Kuzey ve güny , Batı ve Doğu bölgelerinde TARIM VE HAYVANÇILIK ÇOK GELİŞMİŞ OLDUĞUNDAN BİNLERÇE ÇİFLİKLER VARMIŞ.Bulgaristanda en azından 4000 dönüm arazisi olan bundan da az olmamak suretiyle tarım çifliği çalıştırıyormuş.Bulgaristanda 154725 dönüm araziyi kaplayan çiflikler kurulmuştur. Bunların toplam yekünü 400 adet üzerindedir.EN GENİŞ VE NUMUNELİK ÇİFLİKLER pravadı içesinin Murnu çifliğiymiş. Sonra YENİÇİFLİK NOVOSELO-Ruscuk ilindeBU GİBİ ÇİFLİKLE Bulgaristanı ESKİZAGRA, Filibe, Ruscuk, Varna, DOBRİÇ, şumnu, RAZGRAD, silistra gibi kentlerde çok yaygınlaştığı bilinmektedişr.Bulgaristanda genelikle yaygınlaşan çiflikler şunlardır., TARIM,, HAYVAN, SÜT, KOYUN, KECİ, AT, inek, tavuk, gibi ÜRETİM CİFLİKLERİDİR.Osmanlının son çekilişinde Bulgaristanda 160 adet ÇİFLİĞİN BULUNDUĞU HALA DAHA BİLİNMEKTEDİR. Bulgaristanda OSMANLIDA KALMA 2356 ADET CAMİ KALMIŞ Bunların 956sı yıkılmış 131 yılda ço zararımız olmuştur. YALNIZ CAMİLER YIKILMAYIP İRÇOK TARİHİ KÜLTÜR ESERLERİDE YOK OLMUŞTUR.Bu arasında bulunan 415 adet Egitim mimari yapımızında akibetleri pek iyi bilinmemektedir.Geriye kalan Türk evleri, Konakları, Sarayları, Köşkleri, Yalıları, Çiflik evleri,, dükkanlar, çarşılar, degirmenler, fırınlar,hangarlar,çiflikler,hanlar, birçok gıda tesisleri, tekstil tesisleri okul,kışla gibi birçok Türk kütür varlıklarımız ve eserlerimiz varlığı bilinsede son akibetleri pek okadar iç acıcı olmadığı yapılan araştırmalarda su üzerine çıkarılmaktadır.Bulgaristanda araştırma neticesinde 25 ADET Bektaşi Tekkesi bulgulayarak kayıtlarımıza geçmiştir. Bununla birlikte15 Ali baba tekke ve zaviyesi ile 15 Ali dede tekke ve zaviyeside tespit edilerek toplam 30 adetartı 25 bektaşi tekkesi olmakla toplam 55 adet kesin kes Balkanoloji kayıtlarımıza tekke ve zaviyelerin varlığını araştırma sonuçu ulaşabildik.
Balkanoloji ARAŞTIRMA MERKEZİ BAŞKANI niyazi AKKILIÇ-İSTANBUL
Niyaziakkilicqhotmail.com. http./balkanolojicom.gg.tr./ +905357910694. saygılarımla.
